صدمات “ایران اکسس” به فضای مجازی

ایران اکسس (Iran Access) به سیاست محدودسازی دسترسی کاربران به خدمات اینترنتی و سایت‌های داخل ایران از خارج از کشور اطلاق می‌شود. این سیاست، هرچند با هدف افزایش امنیت سایبری و کنترل اطلاعات در داخل کشور اجرا شده است، اما چالش‌ها و مشکلات متعددی را در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و بین‌المللی به همراه داشته است. بر اساس گزارش های 4 گانه انجمن تجارت الکترونیک ایران طی سال 1402 و 1403، تمام وب سایت ها دستگاه های دولتی و حاکمیتی در ایران اعم از وزارت خانه و شرکت ها و سازمان های دولتی، قوه قضائیه، مجلس شورای اسلامی، بانک ها، شهرداری ها، استانداری ها و نهادهای خدمات عمومی ـ دولتی بر روی IP های خارج از ایران مسدود هستند. با این که تعداد این وب سایت ها به درستی مشخص نیست امادر گزارش های 4 گانه مذکور، لیست هایی شامل بیش از 120 وب سایت دولتی، ایران اکسس هستند.
ایران اکسس به‌عنوان یکی از سیاست‌های امنیت سایبری، چالش‌های متعددی را در ابعاد گوناگون ایجاد کرده است. برای کاهش این صدمات و اثرات منفی، تجدیدنظر در این سیاست‌ها، تقویت زیرساخت‌های امنیتی و افزایش تعاملات بین‌المللی ضروری است. اجرای راهکارهای پیشنهادی می‌تواند اثرات مخرب این سیاست را کاهش داده و جایگاه ایران را در عرصه بین‌المللی تقویت کند.
بررسی ها نشان می دهد هیچ قانونی برای ایران اکسس شدن وب سایت های دولتی ایران، وجود ندارد با این حال تنها مستندات موجود، ابلاغیه های چند مرکز امنیت شبکه مانند مرکز افتا، سازمان پدافند غیر عامل و مرکز ماهر هستند که دستگاه های دولتی را ملزم به مسدود کردن IP غیر ایرانی بر روی وب سایت ها کرده اند.به ویژه بعد از نفوذ ویروس استاکس نت به برخی شبکه های حساس و زیر ساختی کشور، این سیاست به طور جدی تری اعمال شده است و هر سال به تعداد وب سایتهای ایران اکسس اضافه می شود به طوری که رگولاتور بانکی کشور حتی کسب و کارهایی که از درگاه بانکی استفاده می کنند تحت فشار قرار داده که وب سایت های خود را ایران اکسس کنند. از طرف دیگر بسیاری از سرورها و خدمات دهندگان میزبانی در ایران تنها بر روی IP های ایران خدمت می دهند. همچنین، تضعیف جایگاه فرهنگی ایران در عرصه بین‌المللی از دیگر نتایج این سیاست است. کاهش تعاملات فرهنگی و عدم تبادل دانش و هنر با دیگر کشورها، موجب کاهش نفوذ فرهنگی ایران در سطح جهانی شده است. بسیاری از هنرمندان و پژوهشگران نیز به دلیل این محدودیت‌ها از حضور در رویدادهای بین‌المللی محروم شده‌اند.
دلایلی مختلفی برای ایران اکسس شدن وب سایت های دولتی در ایران ذکر شده است که مهم ترین آن ها به شرح زیر است: افزایش امنیت سایبری ، کنترل اطلاعات و محتوا، مقابله با تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، حفظ داده‌ها در داخل کشور، کاهش وابستگی به خدمات خارجی، مدیریت پهنای باند و ترافیک اینترنت و جلوگیری از تاثیرات فرهنگی و اجتماعی.
با ایران اکسس شدن وب سایت های دولتی و حاکمیتی در ایران، صدا و تصویر ملی ایران نزد افکار عمومی جهان، تضعیف و مخدوش می شود. ایران اکسس شدن در واقع یک نوع سیاست خود تحریمی است که دولت به دست خودش اعمال کرده است. در چنین حالتی فعال بودن بخش انگلیسی یا زبان های خارجی وب سایت های دولتی، یک اقدام عجیب و خنده دار است چرا که هیچ مخاطب انگلیسی زبانی از خارج ایران نمی تواند محتوای وب سایت را ببیند.
ایران اکسس شدن باعث ایجاد مشکلات متعدد برای وب سایت های دولتی هم شده است که برخی از آن ها به این شرح هستند:

* اختلال در ارتباطات بین‌المللی
یکی از جدی‌ترین اثرات ایران اکسس، قطع ارتباطات بین‌المللی است. عدم دسترسی پژوهشگران و دانشگاهیان به منابع علمی جهانی موجب کاهش دسترسی به مجلات علمی و پایگاه‌های داده‌ای شده و توان تحقیقاتی کشور را به‌شدت محدود کرده است. برای مثال، در سال ۱۴۰۱ بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور اعلام کردند که به دلیل محدودیت‌های ایجادشده، دسترسی به منابع بین‌المللی از جمله Elsevier و Springer با مشکلات جدی مواجه شده است. این مسأله توان رقابت علمی ایران را در سطح جهانی کاهش داده است.
همچنین، قطع ارتباطات با نهادهای بین‌المللی در حوزه‌های مالی و فناوری به‌وضوح مشاهده می‌شود. برای مثال، سازمان‌های اقتصادی و تجاری ایران قادر به تبادل داده‌های حساس و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی نیستند. این قطع ارتباط موجب از دست رفتن فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری‌های بین‌المللی شده است.

*آسیب به کسب‌وکارها و اقتصاد
مشکلات کسب‌وکارهای اینترنتی یکی دیگر از پیامدهای ایران اکسس است. محدودیت‌های دسترسی، تجارت الکترونیک و کسب‌وکارهای مبتنی بر اینترنت را مختل کرده و کاهش درآمد شرکت‌ها را به همراه داشته است. برای نمونه، گزارش‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۶۰ درصد از کسب‌وکارهای اینترنتی کوچک و متوسط در سال گذشته از کاهش فروش آنلاین خود خبر داده‌اند. این کاهش، ناشی از محدودیت‌هایی است که دسترسی کاربران خارجی به پلتفرم‌های داخلی را مسدود کرده است.
علاوه بر این، نقض قوانین تجارت الکترونیک به دلیل محدودیت‌های ایران اکسس به‌وضوح مشاهده می‌شود. براساس ماده ۳ قانون تجارت الکترونیک، ارائه خدمات بدون تبعیض و دسترسی آزاد باید برای تمامی کاربران تضمین شود. اما این محدودیت‌ها نه‌تنها این اصل قانونی را نقض می‌کند، بلکه مانع توسعه هماهنگ اقتصادی در سطح ملی و بین‌المللی شده است.

* کاهش امنیت و افزایش آسیب‌پذیری‌ها
افزایش حملات سایبری یکی دیگر از اثرات ایران اکسس است. برخلاف اهداف اعلام‌شده، محدودسازی دسترسی، به جای بهبود امنیت، موجب افزایش حملات سایبری شده است. در گزارشی از مرکز افتا در سال ۱۴۰۲، مشخص شد که تعداد حملات سایبری داخلی به سازمان‌ها و شرکت‌ها بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته است. این حملات اغلب شامل حملات DDoS و نفوذ به پایگاه‌های داده‌ای بوده است.
علاوه بر این، ناکافی بودن زیرساخت‌های امن مشکلات را تشدید کرده است. بسیاری از راهکارهای امنیتی موجود موقتی بوده و قابلیت پایداری ندارند. به‌طور مثال، شرکت‌های مالی مانند بانک‌ها به‌دلیل نداشتن زیرساخت‌های کافی، مجبور به مسدودسازی دسترسی‌های خارجی شده‌اند، که این اقدام خود به کاهش اعتماد مشتریان بین‌المللی انجامیده است.

* راهکار پیشنهادی
ایران اکسس شدن یک تدبیر موقتی در مواقع حملات شدید به سرورهای داخلی یا زیر ساختهای حیاتی است مانند فیلترینگ که یک تدبیر موقتی است اما هم فیلترینگ و هم ایران اکسس شدن در ایران به طور دائم مورد استفاده قرار می گیرد. بررسی ها نشان می دهد که مهمترین دلیل ایران اکسس شدن جلوگیری از حملات DDoS به سرورهای ایرانی است. در سراسر دنیا دیتاسنترها برای مقابله با حملات Ddos تدابیری اتخاذ کرده اند که با توجه به بودجه در نظر گرفته توسط دیتاسنتر می تواند متفاوت باشد. در بهترین دیتاسنترهای دنیا تجهیزاتی به منظور مقابله با حمله های احتمالی به سرورها تعبیه شده است. این تجهیزات باعث می شوند که حملات به صورت کامل دفع شوند. متاسفانه ما در دیتاسنترهای کشورمان تجهیزات کامل و کافی برای مقابله با حملات Ddos را نداریم. به همین دلیل از ایران اکسس استفاده می کنیم تا جلوی چنین حملاتی را بگیریم. اما راه حل اساسی این است که در دیتاسنترهای ایران، و درگاه اصلی اینترنت ایران یعنی شرکت ارتباطات زیر ساخت، تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری لازم برای مقابله با حملات DDOS نصب کنیم و همان طور که برای حل مشکل فراگیر فیلترینگ گسترده تدبیری منطقی اتخاذ شد در مورد رفع خود تحریمی(ایران اکسس) وب سایت های دولتی ایران نیز اقدام جدی انجام دهیم.