در روزهایی که ایران درگیر تبعات جنگ و فضای ناپایدار بین‌المللی است، انتشار اخباری درخصوص حکم محاربه برای ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، بازتابی فراتر از حد انتظار داشته است. این سخنان نه تنها در میان افکار عمومی، بلکه در سطوح رسانه‌ای نیز طنین‌انداز شد. اما در پس این اظهارات، پرسش‌های جدی درباره هزینه‌ها و تبعات چنین گفتمانی برای ایران – به عنوان کشوری دارای جایگاه رسمی در نظام بین‌الملل – مطرح می‌شود. این در حالی ست که مردم ایران در جریان جنگ اخیر، فارغ از گرایش‌های سیاسی، از تمامیت ارضی کشور به دفاع برخاستند و یک همبستگی کم نظیر شکل گرفت؛ انسجامی که می‌تواند سرمایه‌ای بزرگ برای عبور از بحران‌های داخلی و خارجی باشد.
آرزو قادری
روزنامه نگار
در روزهایی که ایران درگیر تبعات جنگ و فضای ناپایدار بین‌المللی است، انتشار اخباری درخصوص حکم محاربه برای ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، بازتابی فراتر از حد انتظار داشته است. این سخنان نه تنها در میان افکار عمومی، بلکه در سطوح رسانه‌ای نیز طنین‌انداز شد.
اما در پس این اظهارات، پرسش‌های جدی درباره هزینه‌ها و تبعات چنین گفتمانی برای ایران – به عنوان کشوری دارای جایگاه رسمی در نظام بین‌الملل – مطرح می‌شود. این در حالی ست که مردم ایران در جریان جنگ اخیر، فارغ از گرایش‌های سیاسی، از تمامیت ارضی کشور به دفاع برخاستند و یک همبستگی کم نظیر شکل گرفت؛ انسجامی که می‌تواند سرمایه‌ای بزرگ برای عبور از بحران‌های داخلی و خارجی باشد.
در چنین شرایطی سؤالاتی از قبیل این که آیا حاکمیت قدر این سرمایه اجتماعی را می‌داند؟ آیا مدیریت کشور در دوره پساجنگ، توان سامان‌دهی به فضای آشفته داخلی را دارد؟ و اساساً صدور چنین فتوایی و حمایت‌های آشکار از آن، در راستای منافع ملی است یا خلاف آن؟ مطرح می شود.
در همین خصوص گفت‌و‌گویی با آقای فیض الله عرب سرخی فعال سیاسی اصلاح طلب داشتیم که از نظر مخاطبان گرامی می گذرد.
*اخیراً دو تن از مراجع در پاسخ به استفتای افرادی ناشناس، حکم فقهیِ محارب برای تهدیدکنندگان رهبری و به طور مشخص شخص ترامپ صادر کرده اند که بازتاب گسترده ای داشته است. برخی ائمه جمعه از جایگاه رسمی و حکومتی و از این احکام استقبال کردند و علناً خواستار اجرای آن شدند و عده ای هم در حال جمع آوری پول برای اجرای این حکم شده اند، حتی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی در یکی از استان ها مبلغی را به عنوان پاداش ترور ترامپ تعیین کرده است و یا برخی مداحان در مراسم سوگواری محرم به طرح و دفاع از آن پرداختند. تحلیل شما از این ماجرا چیست؟ آیا این اقدامات در شرایط کنونی در راستای منافع و مصالح ملی است یا تخریب کننده است؟
قطعاً تخریب کننده است. توجه به این مسأله ضروری‌ست که حاکمیت جمهوری اسلامی به نوعی “حکومت روحانیون” است. بنابراین، اظهارنظر هر شخص روحانی – چه در حکومت باشد، چه نباشد – به نوعی به عنوان نظر حکومت یا تأیید غیر مستقیم از آن تلقی می‌شود. اگر آن اظهارنظر سنجیده باشد، به نفع کشور است، ولی اگر ناپخته و پر هزینه باشد، مستقیماً علیه منافع ملی عمل می‌کند.
اکثر این اظهارات بار تبلیغاتی دارند، نه اجرایی. خود گویندگان هم باور ندارند که عملی باشد. این نوع سخنان نه تنها قابلیت اجرا ندارند، بلکه برای کشور فقط هزینه ایجاد می‌کنند. ما همچنان تاوان برخی اظهارنظرهای ناسنجیده گذشته را می‌دهیم. ایران یک کشور رسمی و عضو نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل است. چنین سخنانی در نظام بین‌الملل هزینه زاست و باید به طور جدی با آن برخورد شود.
*انگیزه اصلی سؤال کنندگان و آغاز گران این حرکت را چگونه ارزیابی می‌کنید.
این سخنان معمولاً از سوی کسانی بیان می‌شود که شناخت محدودی از سیاست، روابط بین‌الملل و حتی فرآیندهای اجرایی دارند و حتی اگر نیت خوبی داشته باشند، درک درستی از پیامدهای حرف‌های شان ندارند. این اظهارات ناسنجیده، صرف نظر از انگیزه، برای کشور جز ضرر چیز دیگری به همراه نخواهند داشت.
* اکنون شاهد نوعی آشفتگی و شلختگی در مدیریت فضای پس از جنگ هستیم، از قبیل عملکرد سازمان های ملی مثل صدا و سیما و نهادهای حکومتی مثل ائمه جمعه. رویکرد حاکمیت برای ایجاد همگراییِ داخلی و تقویت انسجام ملی برای عبور از شرایط بحران چگونه باید باشد؟
یکی از مشکلات ما این است که امور مهم به افراد ناپخته سپرده شده است. ما در هر دو جناح افراد با تجربه و خردمند داریم؛ اما در جایگاه‌هایی مثل صدا و سیما کسانی وجود دارند که فاقد درک ملی و تجربه لازم‌اند. این جایگاه‌ها نباید جناحی باشند؛ باید بازتاب دهنده دیدگاه عموم مردم و میانگینی از نگاه ملی باشند. فقط در این صورت می‌توانیم انسجام داخلی را تقویت کنیم و از بحران عبور کنیم.
*چرا نظام قادر به کنترل و مدیریت عناصر تندروی داخلی نیست؟
من با این فرض که “نمی‌توانند” موافق نیستم؛ حتماً می‌توانند و مسئوولند. با تغییر سیاست‌گذاری و رویکرد، اصلاح امکان‌پذیر است. اما اگر بپذیریم که نیروهایی باید بدون ضابطه در جامعه عمل کنند، نتیجه همین خواهد بود که تا کنون دیده‌ایم.
*آیا حکومت قدر وفاق ملی ایجاد شده در جریان جنگ ۱۲ روزه را خواهد دانست؟
در جریان جنگ اخیر، خطر متوجه اصل ایران بود، نه فقط حکومت. همین مسأله باعث شد که منتقدان داخلی و خارجی و حتی زندانیان، برای دفاع از ایران متحد شوند. این اتحاد مردمی بسیار ارزشمند بود؛ اما متأسفانه حاکمیت آن چنان که باید قدر آن را ندانسته و از آن بهره‌برداری نمی کند.
توصیه‌ام این است که این همدلی را پاس داشته و با دوری از اقدامات تنش‌زا، انسجام ملی به دست آمده را برای پایداری آینده ایران حفظ کرد.
