نوآوران آنلاین- دکتر شهاب الدین کرمانشاهی – عضو هیات علمی دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه دوچرخه به عنوان وسیله‌ای دارای دو چرخ و تسهیل‌کننده حرکت به وسیله دوچرخ قدمت طولانی دارد، به تاریخچه دوچرخه اشاره و اظهار کرد: اختراع فرم فعلی دوچرخه که در آن از زنجیرچرخ و رکاب استفاده شده و چرخ‌ها تقریبا هم اندازه هستند به حدود سال ۱۸۸۵ میلادی باز می‌گردد و می‌توان گفت اختراع دوچرخه‌های امروزی یا دوچرخه‌های ایمن به سبب چرخ‌های هم اندازه و سیستم ترمز با اختراع اتومبیل تقریبا همزمان بوده است.
وی ادامه داد: تغییرات مربوط به دوچرخه و تغییر در استفاده از آن با ورود خودروهای شخصی به خصوص بعد از تولید انبوه خودروها وهمچنین به واسطه فاصله زیاد بین سکونت‌گاه‌ها و مراکز کار به دلیل رشد شهرها به وجود آمد ؛ به طوری که به خصوص بعد از جنگ جهانی دوم استفاده از دوچرخه در همه کشورها کاهش یافت حتی در اروپای شمالی و آلمان هم بعد از جنگ جهانی دوم افت شدیدی در استفاده از دوچرخه مشاهده شد.درحقیقت غلبه خودرو سواری و مسائل تحمیل شده به شهر توسط آن، خودروها را به عنوان مد غالب حمل و نقلی معرفی کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه استفاده از دوچرخه به عنوان یکی از وسایل حمل و نقلی بدیهی است اما همواره در استفاده از آن موانعی وجود دارد، اظهار کرد: موانع موجود برای استفاده از دوچرخه را می توان به چهار دسته تقسیم‌بندی کرد که شامل موانع فردی(ویژگی های اقتصادی و اجتماعی و نگرش ها)، موانع طبیعی و اقلیمی، موانع مربوط به زیرساخت‌ها و در آخر نیز موانعی در خصوص ویژگی‌های سفر، که چه سفری انجام می شود، هدف آن چیست ، چقدر زمان می برد و آیا استفاده از دوچرخه مقدور است، بوده و تمام این موارد می‌توانند هم تشویق‌کننده و هم به نوعی بازدارنده باشند.
دوچرخه سواری در کشور برند منفی ندارد
وی اضافه کرد: در موانع فردی ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی افراد همچون سن ، جنسیت، توانایی بدنی افراد برای دوچرخه سواری نگرش ، ترس از ایمنی ، امنیت راکب و دوچرخه و نگرانی درباره نگاه جامعه مطرح است. در حقیقت در برخی جوامع ممکن است افراد همواره با خود فکر کنند در دید دیگران کسانی که از دوچرخه استفاده می کنند توانایی خرید خودرو نداشته و قشرکم درآمدی محسوب می شوند.البته این تفکر درست نیست و در جامعه ما نیزاین تفکر جایی ندارد و اتفاقا در جامعه ما افرادی که ازدوچرخه استفاده می کنند در دید عموم مردم افرادی شجاع و دوستدارمحیط زیست هستند به همین خاطر در شرایط فعلی کشور دوچرخه سواری برند منفی ندارد.
به گفته این کارشناس شهری نگرانی جنسیتی در استفاده از دوچرخه در بخشی از جامعه وجود دارد و این نگرانی را برای اقشار خاصی ایجاد می کند هرچند که امروزه در سطح شهر دیده می شود استفاده از دوچرخه محدود به قشر خاصی نیست.
کرمانشاهی در ادامه به موانع اقلیمی و طبیعی اشاره کرد و گفت: این دسته ازعوامل می تواند مانع و محرک برای استفاده از دوچرخه باشد.مهمترین موضوعی که در بحث اقلیم و مسائل طبیعی در تهران به چشم می خورد، شیب است. در تهران شیب شمالی جنوبی در برخی مناطق به خصوص از محدود بزرگراه رسالت به سمت شمال در بخش‌هایی از مناطق ۱،۳،۴ و بخشی از مناطق ۶ وجود دارد، بنابراین شیب موضوع جدی است و در اذهان عمومی نیز یکی از عوامل بازدارنده استفاده از دوچرخه در تهران است.
به گفته این کارشناس حوزه حمل و نقل، شرایط اقلیمی وآب‌وهوایی خاص نظیر بارندگی و گرمای و سرمای ویژه‌ای در تهران وجود ندارد. به طور مثال بارندگی در تهران به حدی نیست که دوچرخه سواری را تحت الشعاع قرار دهد، البته نمونه‌های موفق اروپایی شمالی نشان داده که بحث‌های اقلیمی مانند دمای هوا و بارندگی مانع قوی برای جلوگیری ازتوسعه دوچرخه سواری نیست و در نهایت ممکن است تنها در برخی ازماه‌های سال که نگرانی‌هایی در این زمینه وجود دارد، استفاده از دوچرخه کاهش یابد. ولی به طور کل شرایط آب وهوایی و اقلیم مانع دوچرخه سواری نخواهد بود.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از صحبت هایش به زیرساخت‌های مورد نیاز برای دوچرخه سواری اشاره کرد و گفت: شبکه دوچرخه سواری قابل اطمینان، لازمه دوچرخه سوار برای حرکت در سطح شهر است. این شبکه از دو بخش تشکیل شده که یک بخش آن شامل مسیرهای دوچرخه سواری، خطوط ویژه دوچرخه و مسیر ویژه دوچرخه است که البته این مسیر ویژه می‌تواند مختلط با سایر فضاها باشد اما بایستی سرعت در آنجا کنترل شود.
کرمانشاهی تصریح کرد: بخش دیگر این شبکه که در حال حاضر نیز به آن توجه کافی نمی شود پارکینگ دوچرخه است. به عبارت دیگر هر وسیله ای که حرکت می‌کند زمانی از روز را باید در جایی توقف کند و عدم توجه به پارکینگ دوچرخه باعث می شود که دوچرخه به عنوان وسیله جدی در نظر گرفته نشود و در نهایت به عنوان وسیله تفریحی که ممکن است برای برخی از سفرهای کوتاه و محله‌ای که مبدا و مقصد خانه است در نظر گرفته شود و برای سفرهای کاری و تحصیلی در صورت عدم وجود پارکینگ ،مناسب و مقدور نباشد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: فراهم آوردن زیرساخت‌های مناسب برای تردد و توقف دوچرخه می‌تواند بخش زیادی از نگرانی های فردی اعم از امنیت و ایمنی فرد به هنگام حرکت و نگرانی در خصوص دزدیده شدن دوچرخه را کاهش دهد. در کشورهای پیشرفته نیز همواره اقداماتی برای بهبود شرایط دوچرخه سواری انجام می‌شود که از موفق‌ترین آن می‌توان به سه کشور هلند و دانمارک و بعد از آن آلمان نیز اشاره کرد.
وی با بیان اینکه دوچرخه سواری در آسیای جنوبی وآمریکای شمالی نیز رشد کرده ،گفت: شهری که به عنوان پایتخت دوچرخه سواری شناخته می‌شود کپنهاگ دانمارک است.
این کارشناس مسائل شهری ویژگی‌های سفر را به عنوان یکی دیگر از موانع سفر دانست واضافه کرد: ممکن است این احساس ایجاد شود که سفرهای کاری را به دلیل مسافت‌های بسیار نمی توان با دوچرخه انجام داد و یا حتی سفرهای تحصیلی برای دانشجویانی که درخوابگاه‌ها ساکن نیستند به خوبی امکان‌پذیر نباشد و یا در سفرهای گروهی که قراراست چندین نفر از اعضای خانواده برای تفریح یا خرید بیرون روند ممکن است این ادعا وجود داشته باشد که دوچرخه مد مناسبی برای آنها نیست اما در اروپای شمالی نشان داده شده که این موارد ذهنی بود و برای سفرهای کاری در فاصله کمتر از ۱۰ کیلومتر استفاده از دوچرخه مقدور است.
نباید انتظار داشت دوچرخه پاسخگوی انواع سفرها باشد
به گفته وی، وقتی گفته می شود که دوچرخه وسیله حمل و نقلی خوبی است، این بدان معنا نیست که دوچرخه برای همه افراد، برای همه نوع سفر و در طول روز نسخه مناسبی باشد، دوچرخه هم مانند باقی وسایل نقلیه نکات مثبت ومنفی دارد.به عبارت دیگر دوچرخه فضای کمتری را اشغال می‌کند و میزان آلایندگی و استفاده از سوخت فسیلی آن صفر است و به طور کل مزایای آن قابل انکار نیست اما از آن طرف هم نباید افراطی به این قضیه نگاه کرد و انتظار داشت که دوچرخه پاسخگوی انواع سفرها و همه افراد باشد.یعنی ممکن است درصد قابل توجهی بتوانند از دوچرخه استفاده کنند اما برای برخی افراد نیز شرایط استفاده فراهم نباشد که این امر دلیلی بر ضعف دوچرخه نیست.
اقلیم تهران مانعی برای دوچرخه سواری نیست
این عضو هیات علمی دانشگاه در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا استفاده از دوچرخه با توجه به تمام این محدودیت‌ها در تهران امکان پذیر است یا خیر، با بیان اینکه در پاسخ به این سوال باید عواملی چون اقلیم ، مردم و مدیریت شهری در نظر گرفته شود، اظهار کرد: عوامل طبیعی و اقلیمی خارج از توان ما است اما تجربه های موفق جهانی و حتی داخلی نشان داده می توان به این مسائل غلبه کرد. به طور مثال در شهرهای یزد و اصفهان به خصوص اصفهان که تابستان‌های گرمی دارد حدود ۴۰ سال پیش استفاده از دوچرخه بدون مشکلی مرسوم بوده است و کماکان نیز اصفهان از جمله شهرهایی است که دوچرخه سواری در آن جدی گرفته می شود.اما در خصوص تهران می‌توان گفت اقلیم تهران به هیچ وجه برای استفاده از دوچرخه مسئله ساز نیست و تجربیات موفق نشان داده که مسئله اقلیم نمی تواند مانعی برای دوچرخه سواری حداقل در شرایطی مانند شرایط تهران باشد.
این کارشناس مسائل شهری در ادامه اضافه کرد: شاید در این میان موضوع قابل توجه "شیب" باشد. اما در این مسئله هم باید گفت بخش قابل توجهی از مساحت تهران شیب قابل توجهی ندارد و اگر مسئله شیب خصوصا در نیمه شمالی کشور جدی بود حداقل باید استفاده از دوچرخه را در نیمه جنوبی شهر می دیدیم که در حال حاضر شاهد آن نیستیم.بنابراین اگر امروزه استفاده از دوچرخه را در تهران کمتر شاهد هستیم، موضوع شیب در آن دخیل نیست.
دوچرخه‌های برقی راه‌کار مناسب برای حل مشکل تردد در سطوح شیبدار
وی با اشاره به اینکه حتی اگر فرض می‌کردیم که شیب براین موضوع اثرگذاراست،تکنولوژی راهکاری برای آن دارد،اذعان کرد:در مناطقی که شیب بسیاری وجود دارد استفاده از ebike یا دوچرخه برقی راه حل به صرفه و مناسبی است.بازار دوچرخه‌های برقی در دنیا رو به گسترش است و در ایران نیز کارگاه‌های ساخت اینگونه دوچرخه ها وجود دارد و با وجود اینکه قیمت آن از قیمت دوچرخه‌های معمولی بالاتر است اما می‌تواند علاوه بر حل مشکل تردد در سطح شیبدار در سفرهای طولانی نیز موثر واقع شود.
کرمانشاهی در ادامه صحبت‌هایش آگاهی رسانی و ارتقای سطح دانش مردم را برای گسترش فرهنگ دوچرخه سواری امری لازم دانست،گفت:مردم از چیزی که به نفعشان باشد استقبال خواهند کرد البته بشر همواره به راحتی و آسودگی خود نیز توجه می‌کند به همین دلیل باید نیازهای و خواسته‌های مردم را برای آنها واضح کرد.
به گفته این استاد دانشگاه کم تحرکی باعث شده سلامتی بخش زیادی از جامعه به خطر بیوفتد و بین ۵۰ تا ۷۰درصد جامعه اضافه وزن داشته باشند.همچنین این موضوع بین کودکان و نوجوانان هم بسیار شایع است که از دلایل آن می‌توان به نبود رژیم غذایی مناسب و کم تحرکی اشاره کرد. البته کم تحرکی مسئله جهانی و به دلیل سبک زندگی شهری است.
وی اظهار کرد: اگر شهروندان بدانند استفاده از دوچرخه علاوه بر اینکه منافعی مانند کاهش مصرف سوخت و..برای جامعه دارد برای خود آنها نیز منافعی نظیر از بین رفتن نگرانی برای جای پارک ،به موقع رسیدن به محل کار و کالری سوزی و افزایش فعالیت‌های بدنی نیز دارد، شیوع دوچرخه سواری محتمل است.متاسفانه درحال حاضر برخی افراد دوچرخه سواری بلد نیستند و حتی آن را تجربه نکرده‌اند در حالی که برای نسل‌های قبل تر دوچرخه سواری به عنوان یکی از بهترین تفریحات تلقی می‌شد اما امروزه به دلیل تغییرسبک زندگی، کودکان و نوجوانان از یکی از بهترین تفریحات محروم شدند و فرصت تجربه کردن حس خوب دوچرخه سواری را ندارند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران مدیریت شهری را عامل اثرگذار دیگر در این حوزه دانست و با اشاره به اینکه مدیریت شهری مسئول تمام اتفاقاتی است که در فضاهای شهری و خیابان های شهری می‌افتد،اذعان کرد: ایمنی برای دوچرخه سوار موضوع بسیار مهمی است و نیاز به اطلاع رسانی و طراحی متناسب فضاها برای حضور دوچرخه دارد اما طراحی متناسب با دوچرخه لزوما به این معنا نیست که حتما در همه جا مسیر دوچرخه وجود داشته باشد.درحقیقت نمی‌توانیم درهمه خیابان‌های تهران مسیر دوچرخه داشته باشیم ولی خیابان‌های شهری می‌توانند به نحوی پذیرای دوچرخه باشند به شرطی که سرعت در آنها کنترل شده باشد.
وی اضافه کرد: مانع اصلی که می‌تواند دوچرخه سوار را از دوچرخه سواری باز بدارد سرعت در معابر و نگرانی حفظ ایمنی در تقاطع‌ها و خیابان‌ها است. بنابراین وظیفه مدیریت شهری در گام اول آرام‌سازی معابر شهری است زیرا تردد در خیابان‌های شهری به خصوص در ساعات غیر اوج با سرعت بالا بوده که این موضوع حرکت را برای دوچرخه سوار سخت می‌کند.به همین دلیل مدیریت شهری باید در جاهایی که امکان احداث مسیر دوچرخه وجود ندارد، استفاده از انواع گزینه‌های آرام سازی ترافیک برای کاهش سرعت خودروهای شخصی را انجام دهد زیرا این موضوع برای عابر پیاده و دوچرخه سوار مهم است.
این کارشناس شهری اذعان کرد:یکی ازشروط همه شمولی خیابان این است که افراد کم توان، ناتوان و گروه‌های خاص مانند کودکان و سالمندان بتوانند راحت از خیابان و از فضای شهری استفاده کنند. بنابراین کاهش سرعت خودروهای شخصی نه تنها برای دوچرخه سواران بلکه برای عابر پیاده به خصوص برای گروه‌های کم توان عابر پیاده هم اهمیت دارد.
کرمانشاهی گام دیگری که باید مدیریت شهری دراین راستا بردارد را ارائه تسهیلات مربوط به دوچرخه‌سواری دانست و گفت:این تسهیلات شامل طراحی شبکه معابر مناسب و پارکینگ‌ها است.فضاهایی که این روزها به عنوان مسیر دوچرخه سواری از آن نام برده می‌شود بیشتر تزیینی است و شبکه متصل دوچرخه سواری در سطح شهر نیز وجود ندارد هرچند که طرح آن وجود دارد. البته تنها فراهم کردن تسهیلات مربوط به دوچرخه سواری و پارکینگ هم نمی‌تواند مسئله را حل کند یعنی شرط لازم است اما کافی نیست.
این استاد دانشگاه به نقش موثرپارکینگ مناسب در ساماندهی دوچرخه اشاره کرد و گفت: پارکینگ‌ها نه تنها به عنوان پارکینگ‌های عمومی و حاشیه‌ایی بلکه در ضوابط ساختمانی مسکونی و غیرمسکونی مانند مراکز خرید و ادارات باید در نظر گرفته شود.
موتورسیکلت رقیبی سرسخت برای دوچرخه
عضوهیات علمی دانشگاه تصریح کرد: موضوع قابل توجه در این میان وجود موتورسیکلت به عنوان رقیب ارزان قیمت با سرعت و قدرت موتور بالاتر برای دوچرخه است.رقیبی که ممکن است علاوه براستفاده از زیرساخت‌هایی دوچرخه، سهم قابل توجهی از سفرهایی که با دوچرخه نیز امکان پذیر است را بر عهده گیرد. بنابراین موتورسیکلت یکی از موانع رشد دوچرخه بوده که البته این شرایط برای ایران است.از طرفی این رقیب سهم قابل توجهی در تولید آلودگی صوتی کلانشهرها را دارد، موتور سیکلت‌های بنزینی کابراتوری بین 4 تا 8 برابر خودروهای سواری آلودگی تولید می کنند.بنابراین موتورسیکلت یکی از تهدیداتی بالقوه برای توسعه زیرساخت‌های دوچرخه است؛ به این ترتیب که زیرساخت‌های دوچرخه ممکن است توسط موتور سیکلت هم مورد استفاده قرار گیرد و این به نوعی یعنی فرصت دادن به وسیله‌ای که اسمش با تخلف عجین شده است.
حضور موتور سیکلت‌ها در مسیر دوچرخه تهدیدی برای دوچرخه سواران
وی افزود:یکی از تهدیداتی که این موتورها برای دوچرخه دارند حضور آنها در مسیرهای مخصوص دوچرخه است و به نظر می‌رسد یکی از مهمترین چالش‌های حمل و نقل تهران این است که بتواند برای موضوع موتور سیکلت راه حل معقولی پیدا کند.البته چون به صورت گسترده از موتورسیکلت استفاده می شود هر راه حلی که برای آن در نظر گرفته شود طبیعتا تبعات اجتماعی و اقتصادی دارد و باید به آنها نیز توجه شود. درحقیقت واقعیت این است که موتورسیکلت کیفیت زندگی بخش زیادی از مردم را کاهش می‌دهد و احساس ترس و عدم امنیت ایجاد می کند به طوری که برخی از افراد چه مستقیم و چه غیرمستقیم تجربه برخورد با موتور سیکلت‌ها چه از منظر تخلفات رانندگی وچه از منظر جرم و جنایت را دارند.
وی درپایان گفت: پیشنهاد می‌کنم که به صورت ویژه به بر روی ساماندهی موتورسیکلت ها کار شود و شاید جایگزینی موتور سیکلت با دوچرخه خصوصا دوچرخه برقی یکی از ایده‌های کلانی باشد که علاوه بر افزایش سهم دوچرخه اثرات مخرب موتورسیکلت را کاهش دهد.از طرفی استفاده از دوچرخه‌های برقی در تهران، مسائل شیب و فواصل طولانی در تهران را تا حد قابل توجهی حل خواهد کرد اما این ادعا وجود ندارد که دوچرخه برای همه سفرهای قابل استفاده است .