هنر خوشنویسی در سال‌های اخیر به واسطه پیشرفت تکنولوژی دستخوش تغییراتی شده است؛ تحولاتی که اگرچه ریشه در تاریخ خوشنویسی دارند اما گاه این هنر را از قالب سنتی خود خارج کرده است. ظهورِ شیوه و سبک‌های جدید اگرچه موجب پویایی هنر خوشنویسی شده اما به دلیل دسترسی آسان به آن، پای شِبهِ هنرمندانی را نیز به این عرصه وارد کرده است.
علیرضا زندی در گفت‌وگویی اظهار کرد: نقاشیخط به‌عنوان شیوه‌ای نوپا و اصیل در هنر معاصر ایران شناخته می‌شود؛ مکتبی که عنصر «خط و خوشنویسی» با تکیه بر وجه بصری‌اش، خمیر مایۀ اصلی آن را تشکیل داده و محتوای آثار در شکل و ظاهر بصری آن نشان داده می شود.
زاده‌ی سقاخانه
این خوشنویس در ابتدای سخنانش تاریخچه ظهور نقاشیخط را شرح داد و در این زمینه گفت: نقاشیخط بعد از ظهور مکتب سقاخانه و در آغاز دهه ۱۳۴۰ و کاربرد خط در نقاشی شروع شد، اما تلاش سقاخانه‌ای‌ها تاثیر ماندگاری بر نقاشی نوگرای معاصر ایران گذاشت و موجب شکل‌گیری جریان‌های هنری دیگری از جمله مکتب نقاشیخط شد. بنابراین نقاشیخط به عنوان یک مکتب هنری از بطن مکتب سقاخانه زاده شد.
او سپس رضا مافی و فرامرز پیلارام را از چهره‌های شاخص این تکنیک برشمرد و به کپی‌برداری هنرمندان علاقمند از آثار آن‌ها نیز اشاره کرد.
زندی در همین رابطه درباره جایگاه امروز نقاشیخط در هنر معاصر ایران و جهان اظهار کرد: امروزه این مکتب با داشتن بار و غنای تاریخی، فرهنگی، هنری و هویت ملی، اهمیت دو چندانی در عرصه هنرهای تجسمی دوره معاصر ایران پیدا کرده و حتی با سرعت ملایم جایگاهی جهانی نیز برای خود کسب کرده است؛ شاهدِ این موفقیت، جذب مخاطب، حضور در رقابت‌های بین‌المللی، بینال‌های معتبر جهانی و فروش قابل توجه این آثار در بازارهای هنری شاهدی بر این ادعاست.
زندی با اشاره به پیشرفت تکنولوژی و تاثیرِ آن بر این هنر گفت: تحولات تکنولوژی در پنجاه سال گذشته شتاب بیشتری یافته که همین امر موجب به وجود آمدنِ فراز و نشیب و دگرگونی روش‌ها نیز شده است. هنرِ خوشنویسی با وجود گذر از فراز و نشیب بسیار در طول تاریخ، همچنان یک هنر زنده و پویاست. این هنر با الهام از منابع غنی و معنوی عالمِ معنا و ایجاد پیوند و یگانگی هنرمند با ابزارش، منجر به خلق آثاری می‌شود که مانند آثار درویش عبدالمجید طالقانی ـ شکسته‌نویس دوره زندیه ـ در گذر زمان همچنان بدیع و حیرت‌انگیز است؛ هنرمندی که خود در زمانه‌اش خالق ابداعات و سنت‌شکنی‌هایی هنرمندانه و آگاهانه نسبت به معاصر خود بود.
او ادامه داد: همچون گذشته، در دوره معاصر نیز شاهد ظهورِ اساتید و ابداعات جدید بودیم. امروزه اما با پیشرفت سریع تکنولوژی و ابزارهای دیجیتال، مسلما آینده خوشنویسی با چالش‌های جدیدی روبه‌رو خواهد بود. گرچه ذاتِ نوآوری و خلاقیت آسیب زننده و مخرب نیست و می‌تواند موتور محرکی برای هنرهای اصیل و غنی باشد، اما اگر ابداعات و خلاقیت‌ها، آگاهانه و با بهره بردن از سنت‌ها و با پشتوانه تمرین و ممارست نباشد موجب ایجاد چالش‌های بسیار خواهد شد.
این هنرِ قدیمی در دنیای تکنولوژی
او معتقد است که امروزه خوشنویسان بنا به سلیقه خود و با توجه به نیاز سفارش‌دهنده‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ گروه اول خوشنویسی را به شیوه قدما و با رعایت اصول و قواعد دقیق و موزون و با پرهیز از هرگونه نوآوری به کار می‌برند.
این هنرمند خوشنویس ادامه داد: گروه دوم خوشنویسی را با الهام از شیوه قدما، با رعایت اصول و قواعد دقیق و ترکیب‌بندی‌های جدید، خلاقه و نبوغ شخصی خود و مناسب با موضوع مورد استفاده قرار می‌دهند. افزون بر این دو روش، هنر خوشنویسی در عصر حاضر دستخوش دگرگونی دیگری نیز شده که ناشی از مسائل تجاری است.
زندی با اشاره به تاثیر مسائل تجاری بر خوشنویسی معتقد است که کاربرد خوشنویسی در صنعت چاپ موجب شده که شکل‌های جدیدی از کاربرد خط در ترکیب‌بندی‌های متنوع به وجود آید که نوع و اندازه قلم، رنگ و همه عواملی را که به ترکیب‌بندی کمک می‌کند، شامل می‌شود.
این استاد و عضو رسمی انجمن خوشنویسان ایران گفت: از همین رو است که خوشنویس معاصر و طراحان باید شناخت و تجربه کافی از اصول و مبانی هنرهای تجسمی داشته باشد؛ چرا که بدون آشنایی با این اصول، استفاده صرف از امکانات تکنولوژی معاصر، نتیجه‌ای جز ارائه آثاری در حد نازل که دور از شأن هنر خوشنویسی است، نخواهد داشت. حاصل و خروجی طرح‌ها و ایده‌های معدودی از گرافیست‌ها نشان دهنده همین موضوع است. به این معنی که نرم‌افزار و برنامه خوشنویسی در اختیار کسی است که هیچ شناختی از خوشنویسی و ترکیب‌بندی آن ندارد؛ با این فرض که نرم افزارها نیز خالی از اشکال نیستند.
قتلِ اشعار خوشنویسی با لیزرهای بازاری
این خوشنویس برش لیزری اشعار خوشنویسی را اتفاقی هولناک دانسته و گفت: اتفاق هولناکی که شاهد آن هستیم برش‌های لیزری اشعار خوشنویسی در بازار است؛ این اشعار در اختیار هنرجوی تازه کار نقاشیخط قرار گرفته و با چسباندن روی بوم و رنگ‌آمیزی آن، اثری نقاشیخط نام می‌گیرد. هنرجویی که اصول ابتدایی این هنر را نمی‌داند و مراحل آکادمیک خوشنویسی را که خود حداقل سه الی چهار سال به‌طول می انجامد نگذرانده در یک جلسه یک اثر نقاشیخط تولید می‌کند! تأمل‌برانگیزتر و تاسف‌بارتر اینکه آثارِ آن‌ها چندین برابر راحت‌تر از یک استاد خوشنویس و باتجربه به فروش می‌رسد.
یک گله تکرارشونده درباره بازارِ فروش آثار هنری فاخر
او این سوال را مطرح کرد که چرا یک خوشنویس باتجربه و زحمتکش که روزها و سال‌ها با آیات قرآنی، اشعار و مفاهیم ارزنده، غنی و ارزشمند پارسی مشق کرده و ترکیب ها و آثاری بدیع را پدید آورده نمی تواند اقتصاد خود را از طریق فروش آثارش تامین کند؟
زندی گفت: صرف نظر از مدیریت فرهنگی و هدایت بودجه‌های مختص به این مقوله، به این نتیجه خواهیم رسید که هرچه جامعه از فرهنگ و معرفت‌آموزی فاصله گرفته، سلیقه مردم نیز افول پیدا کرده است؛ نتیجه‌اش نیز تولید آثار ضعیف و فروش چشمگیر آن شده است.
یک نقد درباره یک واژه باب!
این استاد و عضو رسمی انجمن خوشنویسان ایران با اشاره به باب شدن واژه کالیگرافی گفت: چند سالی است که واژه کالیگرافی بیش از پیش شنیده می‌شود؛ نقل می‌شود که هنرکالیگرافی، همان خوشنویسی مدرن است. با این حال واژه کالیگرافی (Calligraphy) به معنای هنر زیبانویسی است، این واژه ریشه یونانی دارد و از دو بخش کالوس (Kallos) به معنی زیبا و گرافاین (Graphein) به معنی نوشتن تشکیل شده است. کالیگرافی یا خوشنویسی، هنری بصری است که در آن با استفاده از ابزارهای سرپهن یا قلم‌مو، حروف و کلمات را به شکلی هنرمندانه روی کاغذ می‌کشند. کالیگرافی یا خوشنویسی، هنر تزئین، نوشتن زیبا و هنرمندانه حروف و کلمات در کنار یکدیگر است که در طول تاریخ و در فرهنگ‌های مختلف به کار گرفته شده و توسعه یافته است.
زندی معتقد بود که کالیگرافی همان خوشنویسی کلاسیک است که این شیوه ترکیبی است از خطوط عربی همچون ثلث، نسخ، ریحان و دیوانی است و بر این اساس در خوشنویسی به اصطلاح مدرن، هنرمندان از قلم‌های متنوع، رنگ‌ها، تکنیک‌ها و الگوهای جدید استفاده می‌کنند.
او گفت: هنرمندانِ این سبک ممکن است از ابزارهای دیجیتال مانند تبلت‌های گرافیکی، نرم‌افزارهای طراحی، پروژکتورها و دستگاه‌های دیگر برای ایجاد اثر و ترکیب تکنولوژی با هنر سنتی استفاده کنند. در کالیگرافی مدرن ممکن است از ترکیب حروف لاتین و عربی، مدل‌های گرافیکی پیچیده‌تر، ترکیب رنگ‌های زنده و تأثیرات ویژه برای ایجاد طرح‌ها و آثار خلاقانه استفاده شود که طراحی لوگوها، کارت‌های تبریک، نقاشی‌های دیواری، آثار هنری و بسیاری از طرح‌های دیگر استفاده می‌شود و به عنوان یک شاخه هنری پویا و خلاق، امکانات جدیدی را در زمینه طراحی و نوشتار زیبا ارائه می‌دهد.
گذر از دعواهای هنرمندانه!
این خوشنویس ایجاد اختلاف و تنش میان هنرمندان معاصر به سبب ظهور شیوه‌های جدید خوشنویسی را غیرقابل انکار توصیف کرد و گفت: اختلاف سلیقه و ذائقه هنری امری غیرقابل انکار در هر هنری است. در کنار هم قرار گرفتن سلایق مختلف زایش هنر را در پی خواهد داشت.
او با بیان اینکه هنرمندان و بخشی از جامعه درباره نقد هنری آموزش ندیده‌اند، گفت: ما نقد هم بلد نیستیم، آموزش هم ندیده‌ایم در حالی که نقد آثار هنری مقوله‌ای بسیار تخصصی، حرفه‌ای و سازنده است که پیش از تدریس در دانشگاه باید در سطح مدارس پیگیری شود.
این هنرمند معتقد است که تنها راه نجات از اختلاف میان هنرمندان معاصر، آموزش صحیح و پرورش جدی از دوران مدارس است.
خروج خوشنویسی ایرانی از مرزهای کشور
او در پایان به شرایط اقتصاد هنر و هنرمندان در ایران اشاره کرد و گفت: پرداختن به اقتصاد هنر در ایران بسیار کم سابقه‌تر از دیگر کشورهای جهان است و نگرش جامعه ما در این مقوله عمری کمتر از یک دهه دارد که ریشه و مبنای آن برگزاری اکسپوها و حراجی‌های هنری است.
این استاد و عضو رسمی انجمن خوشنویسان ایران با تاکید بر اینکه الگوی مناسبی در بخش اقتصاد هنر وجود ندارد، گفت: در بخش تقاضای آثار هنر با چالش و معضلاتی روبه‌رو هستیم. این معضلات دارای ریشه در گذشته است. به نظر می‌رسد که از دیرباز تاکنون مدیریت فرهنگی کشور بستر مناسبی برای وجود آثار هنری در سبد خانوار ایجاد نشده است.
زندی با مقایسه برگزاری جشنواره‌های خوشنویسی در ایران و کشورهای همسایه، گفت: این در شرایطی است که کشورهای همسایه ما که سابقه تاریخی در هنر خوشنویسی ندارند، به مراتب بیش از ایران در این زمینه فعالیت دارند و جشنواره‌های متعدد سالانه با جوایز کلان ارزی را مدیریت می‌کنند و به هنر ایران به خصوص خوشنویسی و نقاشیخط اهمیت بیشتری می‌دهند./ایسنا