برررسی و تحلیل موج چهارم پیمایش ملی ارزش خا و نگرش های ایرانیان-آبان 1402 نهاد خانواده (۴)

۷ـ نگرش‌های جنسیتی

نگرش‌های جنسیتی نسبت به زنان در شاخص‌های گوناگونی خود را نشان می‌دهد، یکی از اولین موارد آن نگرش نسبت به کار زنان در بیرون از خانه است. از پاسخگویان خواسته شده که نظر خود را در این باره بگویند که: «وظیفه زن‌ها خانه‌داری است و نباید بیرون از خانه کار کنند.» این پرسش یک ایراد فنی دارد که دو قسمت است. دو قسمتی که لزوماً در تعارض با یکدیگر نیست، و مخالفت و‌موافقت با آن می‌تواند به یکی از دو بخش پرسش تعلق گیرد. ولی چون در دو مقطع زمانی پرسش ثابتی مطرح شده تغییرات آن قابل تحلیل و فهم است.

نظر نسبت با نفی کار بیرون از خانه برای زنان

زنان با ۸۴ درصد از مردان با ۷۱ درصد مخالف‌تر با گزاره نفی کار زنان بیرون از خانه هستند. ۸۰ درصد افراد جوان زیر ۳۰ سال مخالف این گزاره هستند ولی افراد بالای ۵۰ سال ۷۰ درصد مخالف هستند. بیش‌ترین مخالفت از سوی افراد با تحصیلات دانشگاهی است که ۸۸ درصد است و افراد بی‌سواد با ۴۹ درصد کمترین مخالفت را دارند. از نظر منطقه‌ای کمترین مخالفت از سوی مردم بلوچستان (۶۴ درصد) و بیش‌ترین مخالفت از سوی اصفهانی‌ها با ۸۶ درصد ابزار شده است.

نکته بسیار مهم این است که در پیمایش سال ۱۳۵۳، ۷۴ درصد مردان مخالف کار کردن زنانشان در خارج از خانه بوده‌اند. گر چه این دو پرسش مشابه یکدیگر نیستند که مقایسه‌پذیر باشند، ولی نتایج نشان می‌دهد که فضای عمومی نسبت به موضوع اشتغال زنان در خارج از خانه در این فاصله زمانی به کلی دگرگون و مثبت شده است.

هنگامی که این پرسش از زاویه دیگری مطرح می‌شود، نتایج نیز متفاوت می‌شود. پرسیده شده که: «خانه‌دار بودن زن به حفظ کانون خانواده کمک می‌کند.» ۸۳ درصد موافق این گزاره هستند و ۱۱ درصد مخالفت کرده‌اند. زنان هم در موافقت با این گزاره تفاوت چندانی با مردان ندارند، و ۷۹ درصد موافق هستند. متأهلان قدری بیش از افراد مجرد موافق این گزاره هستند، ۸۶ درصد در برابر ۷۷ درصد موافقت افراد مجرد. افراد بی‌سواد ۹۱ درصد و افراد دارای تحصیلات دانشگاهی، ۷۲ درصد موافق این گزاره هستند.

پرسش مهم بعدی که موضوع چالش‌برانگیز حقوقی هم هست، حق طلاق برای زنان است. از پاسخگویان خواسته شده که نظر خود را در باره این جمله بگویند که: «زنها باید مثل مردان حق طلاق داشته باشند.»

حق طلاق برای زنان

روشن است که زنان خیلی بیش از مردان موافق حق طلاق برای خود هستند (۷۸ درصد در برابر ۵۹ درصد) و مردان با ۳۴ درصد مخالف، دو برابر زنان با ۱۷ درصد مخالف هستند. مهم‌ترین متغیر موثر دیگر بر این نگرش، تحصیلات است که افراد با تحصیلات دانشگاهی با ۲۱ درصد مخالف حق طلاق برای زنان و ۷۲ درصد موافق حق طلاق هستند. بیش‌ترین مخالفت با حق طلاق در قم با ۳۶ درصد سپس بلوچستان با ۳۵ درصد است و کمترین مخالفت نیز در البرز و تهران با ۱۸ درصد است.

ارث یکی دیگر از مسایل حقوقی است که موضوع تغییر نگرش قرار گرفته است. پرسیده شده که: «امروزه زن و مرد باید در ارث سهم برابری داشته باشند.» پاسخ‌های مردم به این شرح است که:

حق برابر برای ارث بری زنان

با توجه به صراحت دینی این گزینه، میزان موافقت با برابری ارث نشان می‌دهد که مردم درکی ازلی و ابدی و حتی مقدس از این نوع تقسیم ارث ندارند، بلکه آن را مسأله‌ای عرفی و متناسب شرایط اجتماعی می‌دانند و تغییر آن را هم لزوماً مغایر با دین و دینداری نمی‌دانند.

مردان با موافقت ۷۱ درصدی و زنان ۸۴ درصدی تفاوت نظر معناداری نسبت به این گزاره دارند. جالب اینکه ۸۰ درصد افراد بی‌سواد، موافقت بیش‌تری از افراد با تحصیلات دانشگاهی دارند، و این خیلی مهم است. کمترین موافقت با این گزاره در قم با ۶۵ درصد و در خراسان رضوی با ۶۸ درصد است. بلوچستان با ۸۱ درصد برخلاف انتظار موافقت بالاتری را ابراز داشته است. این یکی از نشانه‌های آن است که نگاه اغلب مردم به این مقوله دینی و فقهی نیست.

یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها در باره وضعیت جامعه در برابر پیشرفت زنان است که پرسیده شده است: «در جامعه ما شرایط برای پیشرفت زنان فراهم است. چقدر موافق یا مخالفید؟»

فراهم بودن پیشرفت برای زنان در جامعه ما

نگاه مردم در این مورد دوقطبی است. از نکات بسیار مهم این است که تفاوت معناداری میان زن و مرد در موافقت یا مخالفت با این گزاره وجود ندارد و هر دو به یک اندازه مخالف و موافق آن هستند. در مجموع برحسب متغیرها و ویژگی‌های فردی پاسخگویان تفاوت‌ها زیاد نیست. بیش‌ترین مخالفت با این گزاره در استان البرز (۶۱ درصد) سپس در کردستان (۶۰ درصد) کمترین مخالفت در یزد (۳۶ درصد) و خراسان جنوبی (۴۰ درصد) است.