نوآوران آنلاین- در سال‌های قبل از انقلاب اکثر پزشکانی که در معدود دانشکده‌های پزشکی کشور تربیت می‌شدند، برای ادامه تحصیل به آمریکا و کشورهای خارجی چشم داشتند. در نتیجه قاعده این بود که تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان پزشکی‌مان، برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می‌رفتند و این درحالی بود که هنوز نسل جدید فارغ‌التحصیلان بعد از انقلاب و ورودی‌های بعد از سال‌های ۶۳ تا ۶۵، وارد عرصه خدمت نشده بودند. در نتیجه کشور با کمبود پزشک جدی مواجه بود و به اجبار برای جبران این کمبود، سال‌ها دست به سوی پزشکان هندی، بنگلادشی و پاکستانی که بعضا دوره پزشکی‌شان را در چهار سال طی کرده بودند، دراز می‌کردیم و حتی اکثرشان هم با زبان فارسی و بومی ایرانیان آشنا نبودند.
در شرایط آن روزهای ایران و اوایل انقلاب، زیرساخت‌های پزشکی کشور هم ضعف قابل توجهی داشتند. در چنین شرایطی بود که در ۳۱ شهریور ماه سال ۱۳۵۹ جنگ هم علیه کشورمان آغاز شد و مردم درگیر دفاع مقدس شدند. جنگ تحمیلی هرچند که تهدید بزرگی برای کشور بود، اما فرصتی را ایجاد کرد تا هم پزشکی مملکت در کوره جنگ آب‌دیده شود و علاوه بر ایجاد شبکه عظیمی برای امدادرسانی به مجروحین جنگ، در عرصه تربیت پزشک و تحول در بهداشت و درمان هم گام بردارد. بر همین اساس هم بود که به اذعان مسوولان سازمان جهانی بهداشت در آن زمان، جنگ تحمیلی ایران از معدود و یا حتی شاید تنها جنگی بود که در آن اپیدمی بیماری‌ها را شاهد نبودیم؛ چراکه بروز و شیوع بیماری ارمغان نامیمون و معمول جنگ‌هاست.
رشد ۴۰۰برابری شاخص‌های بهداشتی و درمانی
دکتر قاسم جان‌بابایی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به وضعیت ارائه خدمات درمانی به مردم در قبل و بعد از انقلاب اسلامی، می‌گوید: باید توجه کرد که تعداد تخت‌های بیمارستانی در سال ۱۳۵۶ نزدیک به ۵۶ هزار تخت بود، اما این میزان در حال حاضر به ۱۲۸ هزار و ۱۴۲ تخت افزایش یافته است. در عین حال باید توجه کرد که طی ۴۰ سال اخیر، سرمایه‌گذاری در بخش بهداشت و درمان رشدی ۱۰۰ برابری داشته که به افزایش ۴۰۰ درصدی شاخص‌های بهداشتی و درمانی طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی منجر شده است.
وی با اشاره به روند توسعه تخت‌های بیمارستانی و خدمات درمانی طی ۴۰ سال گذشته و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، می‌افزاید: در حال حاضر حدود ۹۸۴ بیمارستان در سراسر کشور عهده‌دار ارائه خدمات به بیماران هستند که از این تعداد ۶۱۴ بیمارستان و بالغ بر ۸۷ هزار و ۸۵۲ تخت بیمارستانی وابسته به وزارت بهداشت بوده و خدمات مورد نیاز مردم را ارائه می‌دهند.
از پزشکان هندی و پاکستانی تا خودکفایی در درمان
جان‌بابایی با بیان اینکه تعداد پزشکان در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۵۶ حدود ۱۳ هزار و ۴۲۸ نفر بوده است، می‌گوید: باید توجه کرد که در آن سال‌ها فقط نزدیک به ۶۰۰۰ هزار پزشک پاکستانی در کشور حضور داشتند. بر اساس آمارها در سال ۱۳۵۷ نیز تعداد پرستاران کشور ۷۱۰۰ نفر و نسبت پرستار به هر ۱۰ هزار نفر ۱.۲ بوده است. این درحالیست که اکنون حدود ۱۲۰ هزار پرستار در کل کشور ارائه خدمت می‌کنند. همچنین به ازای هر ۲۳۰۰ نفر یک پزشک عمومی در حال خدمت رسانی به مردم است و به دنبال خودکفایی در تربیت نیروی انسانی و تاسیس و تجهیز مراکز درمانی مطابق با علم روز دنیا، از کشورهای دیگر نیز برای درمان به ایران مراجعه می‌شود و به این ترتیب گسترش توریسم درمانی در کشور پیگیری می‌شود.
تحول راهبردی سلامت
معاون درمان وزارت بهداشت با اشاره به اجرای برنامه تحول نظام سلامت در کشور و اقداماتی که در قالب این برنامه برای درمان مردم انجام شد، ادامه می‌دهد: برنامه تحول نظام سلامت مجموعه‌ای جامع، هماهنگ و پویا از اهداف، سیاست‌ها و الزامات برنامه‌ریزی تحول راهبردی نظام سلامت مبتنی بر الگوی اسلامی–ایرانی است که توانسته با اجرای مناسب خود، پیشرفت خوبی در حوزه درمان داشته باشد و به نوعی مقدمه‌ای برای رسیدن به اهداف چشم‌انداز افق سال ۱۴۰۴ خواهد بود.
اولویت «تحول» چه بود؟
جان‌بابایی با بیان اینکه اولویت‌های طرح تحول نظام سلامت بر اساس مطالبات اصلی مردم از این حوزه و اسناد بالادستی مانند سند چشم انداز، برنامه پنجم توسعه و برنامه دولت تدبیر و امید بود، اظهار می‌کند: به هر حال این برنامه بعد از بررسی‌های کارشناسی در ۱۵ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۳ با تصویب هیات دولت در سراسر کشور و در بیمارستان‌های وابسته به وزارت بهداشت اجرا شد.
بیش از ۳۵ میلیون ایرانی حمایت مالی شدند
وی به برخی اقداماتی که در قالب طرح تحول درمان انجام شده، اشاره و اظهار می‌کند: اولین اقدام در این زمینه بحث کاهش هزینه‌های مردم در حوزه سلامت بود که این اتفاق افتاد و هزینه بستری از ۳۷ درصد به پنج درصد برای روستاییان و ۱۰ درصد برای شهرنشینان رسید و از ۳۵ میلیون و ۵۰۰ هزار بیمار بستری حمایت مالی شد.
وی ادامه می‌دهد: در عین حال کاهش ۴۲ درصدی قیمت انواع لوازم و تجهیزات پزشکی مصرفی، کاهش ارجاع مردم برای تهیه دارو و تجهیزات پزشکی به بیرون از بیمارستان، بازسازی بیمارستان‌های فرسوده، بازسازی دو میلیون و ۷۰۰ هزار متر مربع فضای بستری، توزیع ۱۳۰ هزار قلم تجهیزات هتلینگ، نوسازی کامل ۴۵ هزار تخت بیمارستانی کشور با استفاده ۱۰۰ درصدی از تولیدات داخلی، تامین ۷۵۰۰۰ قلم تجهیزات پزشکی سرمایه‌ای برای بیمارستان‌های موجود و جدیدالاحداث و... از دیگر دستاوردهای این طرح طی سال‌های اجرایش است.
اقدام تحولی برای جمعیت
جان‌بابایی با اشاره به اقدامات وزارت بهداشت برای سیاست‌های جمعیتی و در راستای منویات مقام معظم رهبری، می‌گوید: در قالب برنامه تحولی سلامت، زایمان طبیعی در مراکز دولتی رایگان شد و طی این مدت دو ملیلیون و ۱۰۰ هزار زایمان طبیعی رایگان در سراسر کشور انجام شد. با اجرای این برنامه میزان سزارین ۵.۶ درصد و میزان سزارین بار اول نیز به همین میزان کاهش یافت. در عین حال در راستای توانمندسازی مادران باردار به ۷۰۰ هزار نفر مادر باردار در دوران بارداری آموزش‌های رایگان ارائه شد و ۱۸۰۰ واحد اختصاصی زایمان نیز در ۳۶۶ بیمارستان ساخته شد.
وی با اشاره به پوشش ۸۵ درصدی هزینه‌های درمان ناباروری و ارائه این خدمات با تعرفه دولتی برای زوج‌های نابارور، اظهار می‌کند: ایجاد ۱۷ مرکز جدید درمان ناباروری با تمرکز بر مناطق محروم به ویژه در شش استان فاقد این مراکز شامل یاسوج، زاهدان، بندرعباس، شهرکرد، گلستان و لرستان از دیگر اقدامات انجام شده در قالب طرح تحول سلامت بوده است. همچنین ۲۴ مرکز درمان ناباروری موجود نیز توسعه یافته و تجهیز شدند.
۳۲۰۰ پزشک مناطق محروم تمام وقت شدند
معاون درمان وزیر بهداشت در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به اجرای برنامه تمام وقت شدن پزشکان متخصص در مناطق محروم، می‌گوید: طی این برنامه ۳۲۰۰ پزشک متخصص و فوق تخصص در ۲۵۱ بیمارستان و در ۲۳۶ شهر کمتر توسعه یافته و محروم حضور یافته و همه آنها در بیمارستان‌های دولتی این شهرها به صورت تمام‌وقت فعالیت می‌کنند که افزایش دسترسی مردم این مناطق به خدمات درمانی را به دنبال داشته است. این درحالیست که قبل از اجرای برنامه تحول نظام سلامت ۱۴۰۰ متخصص در شهرهای کمتر توسعه در حال ارائه خدمت به هموطنان بودند. در عین با اجرای برنامه مقیمی ۸۵۴ نفر پزشک متخصص مقیم در ۱۷ تخصص هر شب در ۴۱۲ بیمارستان اصلی کشور در ۲۱۴ شهر برای درمان بیماران اورژانس تلاش می‌کنند.
کلینیک‌هایی برای محرومان
جان‌بابایی از بهره‌بردای از ۶۵۸ کلینیک ویژه در ۳۸۵ شهر کشور خبر داد و می‌افزاید: تاکنون ۱۳۵ میلیون بار ویزیت توسط ۱۴۰۰۰ متخصص و فوق تخصص در این کلینیک‌ها با نرخ ارزان دولتی و با هدف دسترسی اقشار محروم به خدمات درمانی انجام شده است. در عین حال ۲۵۰ پلی کلینیک تخصصی جدید که شامل ۶۴۴۰ مطب برای فعالیت این پزشکان است ساخته شده است. در عین حال کلینیک‌های ویژه در ۱۲۸ شهر منطقه محروم از ۳۱ استان کشور راه‌اندازی شده‌اند.
توسعه اورژانسی
وی درباره اقدامات انجام شده برای توسعه اورژانس نیز می‌گوید: راه‌اندازی ۳۹ پایگاه اورژانس هوایی و انتقال ۱۳ هزار و ۷۹ بیمار و مصدوم طی ۹۰۲۲ سورت پروازی، ساخت و گسترش ۱۲۵ بخش اورژانس در بیمارستان‌های تروما و اصلی کشور و نوسازی بخش اورژانس در سایر بیمارستان‌ها، افزایش ۱۵۰۰ تخت اورژانس و بهسازی و استانداردسازی ۱۸۰ بخش اورژانس در سراسر کشور از کارهای مهم در اورژانس ایران بوده است.
نگاهی به وضعیت درمان صعب‌العلاج‌ها
وی با بیان اینکه در طرح تحول سلامت توجه خاصی به بیماران نیازمند مراقبت‌های ویژه شد، ادامه می‌دهد: بر همین اساس ۲۴۰۰ تخت مراقبت‌های ویژه افتتاح شد. همچنین در راستای حمایت از بیماران سرطانی نیز شبکه جامع تشخیص زودرس و درمان سرطان در سه سطح در کشور ایجاد شد. از طرفی در حوزه‌هایی مانند روانپزشکی که پیش از این کمتر توسعه‌یافته بودند، شاهد توسعه و ایجاد ۱۳۰۰ تخت جدید بستری و روانپزشکی و ۱۵ بخش اورژانس روانپزشکی همراه با بازسازی بخش‌های موجود بودیم.
نسخه‌ای که برای ۲ علت مرگ ایرانیان پیچیده شد
جان‌بابایی در ادامه صحبت‌هایش به چالش افزایش شیوع و بروز بیماری‌های غیرواگیر در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: همواره سکته قلبی و مغزی به عنوان دو عامل مهم در مرگ‌و میر و ناتوانی ایرانیان مطرح می‌شود. بر همین اساس در معاونت درمان در راستای درمان سکته‌های قلبی و مغزی برنامه درمان پیشرفته سکتی قلبی و مغزی را به تدریج پیش بردیم.
وی می‌افزاید: برنامه ملی درمان پیشرفته سکته‌های قلبی به صورت شبانه‌روزی در ۵۴ بیمارستان کشور در ۲۴ شهر به عنوان اولین علت مرگ ایرانیان اجرا شد و طی اجرای آن ۳۵۰۰۰ نفر از خدمت پیشرفته و حیات بخش باز کردن عروق قلبی از طریق آنژیوگرافی بهره‌مند شدند. بعد از آن برنامه ملی درمان پیشرفته سکته‌های مغزی نیز به صورت شبانه‌روزی در ۵۵ بیمارستان کشور و در ۲۵ شهر به عنوان دومین علت مرگ ایرانیان اجرا شد و ۳۵۰۰ نفر از خدمت ترومبولیتیک‌تراپی در این برنامه بهره‌مند شده و از مرگ نجات یافتند.
جان‌بابایی با بیان اینکه تدوین سند سطح‌بندی خدمات در مراکز تشخیصی - درمانی در قالب سند ملی درمان ۱۴۰۴ از دیگر اقدامات انجام شده در حوزه درمان بوده است، می‌گوید: طی این مدت ۵۰۷ گایدلاین و راهنمای بالینی تدوین، برنامه استحقاق سنجی درمان انجام و طرح نظام ارجاع در سطح دوم و سوم نیز اجرا شد.
«تحول» برای محرومان چه کرد؟
وی تاکید می‌کند: باید توجه کرد که طی چهار سال اجرای برنامه تحول نظام سلامت، ۱۶ میلیون روستایی، ساکنین حاشیه شهرها و مناطق کمتر برخوردار شهری از خدمات کاهش پرداخت هزینه‌های بستری، بهره‌مند شده‌اند. در همین مدت زمان از دو میلیون زایمان طبیعی، بیش از یک میلیون در مناطق کمتر توسعه یافته کشور به صورت رایگان انجام شده است. همچنین یک میلیون مترمربع از فضاهای بستری در بیمارستان‌های مناطق محروم کشور بازسازی و بهینه‌سازی شده‌اند و با تامین تخت و بهسازی بخش‌های مراقبت‌های ویژه، ۱۹ شهر از مناطق محروم کشور به تخت‌های ICU مجهز شده‌اند. همچنین با اجرای این برنامه ملی، ۵۲۰ تخت مراقبت‌های ویژه نوزادان در ۷۴ بخش راه‌اندازی شده است و ۱۰ شهر از مناطق محروم کشور مجهز به تخت‌های N.I.C.U شده‌اند.
جان‌بابایی با بیان اینکه از ۱۴۰۰ واحد تک‌نفره زایمان نیز ۷۵۰ موردش در شهرهای کمتر توسعه یافته ساخته شده یا مورد توسعه و بهسازی قرار گرفته‌اند، می‌گوید: توزیع ۵۰ هزار اقلام هتلینگ شامل ملحقات تخت، برانکارد، تلویزیون، یخچال، مبل تختخواب‌شو، لاکر، پایه سرم و ...، توزیع ۱۶۰۰۰ دستگاه پزشکی مانند ام آر آی، سی تی اسکن، آنژیوگرافی، سونوگرافی، رادیولوژی، اندوسکوپی و... در این مناطق از دیگر اقدامات انجام شده است. همچنین توزیع ۱۱۰۰ ست کامل تجهیزات اتاق عمل امکان اولین جراحی پیوند شریان دست را در سقز، خارج کردن تومور مغزی در میانه، اولین عمل جراحی صرع مقاوم به درمان در کشور در شیراز و اولین جراحی قلب در یاسوج را فراهم کرد.