نوآوران آنلاین-همزمان با هر بار گرم شدن تنور اخبار زلزله در تهران ، بحث گسل های موجود در پایتخت نیز یکبار دیگر به یک بحث چالشی تبدیل می شود. گسل به شکستگی و ترک روی ظرف شباهت دارد. آسیب پذیرترین نقطه ظرف، محل ترک است و هر آن امکان دارد ظرف مورد نظر از محل ترک، بشکند. گسل به عنوان ناهمگنی در زمین به دلیل فشارهایی که به زمین وارد شده و منجر به ایجاد شکستگی شده، هر لحظه امکان فعالیت دارد.
البته اسم گسل که می آید، افراد فکر می کنند درباره یک نقطه خاص صحبت می شود؛ در حالی که گسلها ممکن است چند هزار کیلومتر امتداد و تا ۷۰۰ کیلومتر عمق داشته باشند. در مجموع منطقه ایران در ردیف منطقه آلتیمالیا قرار دارد؛ یعنی از هیمالیا تا آلپ در سوییس که همه جزو مناطق زلزله خیز است. همان‌گونه که گفته شد، عمق گسل‌های ایران گاه تا ۷۰۰ کیلومتر می رسد و در کنار آن، میزان حرارت داخل زمین در مناطق زلزله خیز تا هفت هزار درجه سانتی‌گراد است.
اما درباره زلزله دیشب در تهران، مهدی زارع استاد تمام پژوهشگاه زلزله معتقد است: ممکن است این زمین‌لرزه موجب تحریک گسل‌های مجاور در شرق (گسل شمال تهران) و در غرب (گسل اشتهارد) شود. سامانه گسله شمال تهران با طول تقریبی ۱۰۰ کیلومتر، گسلی فعال است که متوسط دوره بازگشت زلزله‌های روی این گسل حدود سه هزار و پانصد سال است. ممکن است زلزله ۱۱۷۷ میلادی (شرق بوئین زهرا- اشتهارد) ناشی از فعالیت این سامانه گسلی بوده باشد.
زارع بیان کرد: زمین‌لرزه باستانی در حدود سه هزار و دویست سال قبل در اثر جنیایی گسل شمال تهران رخ داده است. گسل شمال تهران توان ایجاد زمین‌لرزه‌های با بزرگای بیش از ۷ تا ۷.۵ را دارد. بر اساس شواهد از وقوع زمین لغزش‌های بزرگ روی این گسله می‌توان احتمال رخداد و توان لرزه‌زایی با بزرگای ۷.۵ تا ۷.۸ را نیز برای گسل شمال تهران لحاظ کرد.
همچنین مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز معتقد است: گسل‌های غرب و دیگر گسل‌های اطراف تهران نزدیک به یکدیگر است.شناخت گسل اصلی هنوز قطعی نشده اما به نظر می‌رسد زمین‌لرزه از سوی گسل اشتهارد بوده است. این گسل جوان است و قبلا سابقه زمین لرزه‌های شدید از طرف وجود داشته است.
تهران همیشه می لرزد
تهران گسل های فراوانی دارد که بزرگترین آنها در شمال و جنوب تهران فعال است.استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به اینکه تهران همیشه می لرز، می گوید: در حال حاضر در شعاع ۱۰۰ کیلومتری از مرکز تهران سالانه حدود ۱۵ زلزله با بزرگای ۳ تا ۴ ثبت می شود. بنابراین اکنون پهنه تهران از نظر لرزه خیزی فعال است. تعبیرهای مانند روی هوا رفتن و ... تعابیری علمی نیستند به خاطر اینکه با واقعیت ها و مدل هایی که برای ترسیم کردن سناریو های ممکن برای رخداد زلزله بعدی می شناسیم همخوانی ندارند. ولی اینکه چه زمانی رخداد مهم بعدی در تهران رخ خواهد داد، هنوز کسی نمی داند و نمی تواند حدس بزند، ولی قراینی وجود دارد که می گوید که در پیرامون تهران در هر ۲۰۰ سال انتظار یک زلزله با بزرگای حدود ۷ وجود دارد.
زارع با توجه به آمارها می گوید: آمارها نشان می دهد، در پهنه شهری تهران کنونی و حومه آن می توانیم هر ۵۰۰ سال زلزله ای با بزرگای ۷ یا بزرگتر انتظار داشته باشیم. بنابراین با توجه به گذشت زمان نسبتا طولانی از آخرین رخداد های مهم در پیرامون تهران (اخرین رخداد مهم در حدود ۵۰ کیلومتری جنوب شرق تهران در ۱۳۸۴ میلادی در ورامین، و در شمال شرق تهران در سال ۱۸۳۰ میلادی رخ داده)، لازم است با دیدی محافظه کارانه نسبت به احتمال رخداد زلزله مهم بعدی حساس باشیم.
گسل های خطرناک تهران و ناامن‌ترین مناطق تهران از نظر زمین‌لرزه کدام هستند؟
بهرام عکاشه، پدر علم زلزله شناسی ایران و رییس سابق بخش زلزله‌شناسی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز چندی قبل طی یک مصاحبه گفته بود: مناطق ۱، ۲ و ۳ بیشترین آسیب را از فعال شدن احتمالی گسل های شمال شهر می بینند و مناطقی چون۷، ۹ ،۱۱ و ۱۷نیز به دلیل داشتن بافت فشرده، از آسیب جدی برخوردار می شوند. گسل مشافشم و گسل ری، دو گسل بزرگ تهران هستند. اگر گسل مشافشم فعال شود، بخشی از منطقه ۳ و ۴ و تمام منطقه ۱ صدمات جدی خواهند دید. فعالیت گسل ری نیز به مناطق ۹ تا ۲۰ لطمه خواهد زد.
شمال و جنوب تهران به شدت زلزله‌خیز هستند و به جرات می توان گفت که چند هزار گسل از مناطق حومه تهران، کرج و قزوین به سمت شرق ادامه دارد. رودهن، بومهن، فیروز کوه، ورامین، پیشوا، جوادآباد، پرند، رباط کریم، شهریار، ملارد و ماهدشت و فشم از مناطق به شدت خطر پذیر هستند و اگر به تاریخ نگاه کنیم، تا کنون تهران حداقل ۱۰ بار بر اثر زلزله از بین رفته است.
در حال حاضر نیز در تهران، روزانه حداقل پنج زلزله نامحسوس ثبت می شود و هر روز حداکثر شاهد پنج زلزله نیم تا ۲ریشتری هستیم.از سوی دیگر برخی از کارشناسان نیز معتقدند، درتهران منطقه امنی به لحاظ موقعیت قرارگیری روی گسل‌های موجود وجود ندارد.
5 تا 6 منطقه از شهر روی گسل قرار دارد و گسل‌های شمال تهران، مشاع و گسل نیاوران به‌طور قطع پرخطر هستند اما در همه جای تهران خطر جدی است. اما این را فراموش نکنیم که حتی مناطقی که روی گسل نیستند نیز در خطر هستند؛ چرا که در بسیاری مواقع زمان بروز زلزله خانه‌ای که روی گسل است، دچار تخریب نمی‌شود؛ اما مناطقی که روی گسل نیستند آسیب شدید می‌بینند. هرچند در رابطه با فعالیت گسل‌های تهران هنوز باید مطالعه شود. گسل شمال تهران، گسل مشاع، گسل نیاوران به طور قطع پرخطر هستند.
قدرت زلزله تهران چقدر خواهد بود؟
تهران، استعداد زلزله ۷ و نیم تا ۸ ریشتر را دارد. اگر به تاریخ نگاه کنیم در منطقه تهران ۱8۰ سال قبل زلزله بیش از ۷ ریشتر نیز اتفاق افتاده که بر اثر آن بخشی از سفارت انگلیس و بخشی از کاخ گلستان و بازار ریخت و حدود ۴۵هزارنفر از بین رفتند. بنابراین می توان گفت 180 سال است که زلزله مهمی تهران را تهدید نکرده است . اما زلزله سال 855 میلادی زلزله ای بزرگ بود که محل کنونی تهران را به طرز مهیبی لرزاند. در واقع چندصد سال است که تهران زلزله بزرگی را به خود ندیده است.
آیا تمام تهران با زلزله از بین می رود؟
محمدرضا محمودی معاون عمرانی سابق استانداری تهران پیش از این طی گفتگوی رسانه ای گفته بود: باید به مردم بگوییم که محدوده تهران حدود 720 کیلومتر مربع است و اگر زلزله اتفاق بیفتد تمام این محدوده ویران نمی شود و یک قسمتی ازشهر آسیب می بیند.چون یک گسل فعال می شود و نباید مردم را نگران کرد که تمام تهران آسیب می بیند.اما در تهران آنچه ما را نگران می کند خروج از تهران و ترافیک در زمان وقوع زلزله است.چون در این شرایط امداد رسانی سخت می شود ،همه از خانه بیرون می آیند و تهران قفل می شود. به نظر من باید بر روی این موضوع کار کرد.یعنی به گروههای دوام آموزش داده شود که در زمان وقوع زلزله چطور عمل کنند و همه باید در همان نزدیک محل مسکونی خود اسکان پیدا کنند و به محل دیگر نروند چون ترافیک به وجود می آید.
این در حالیست که دیگر کارشناسان نیز معتقدند: احتمال ویرانی تمام تهران در زمان وقوع زلزله تقریبا صفر است.البته ممکن است برخی مناطق آسیب بیشتری ببینند اما این در کل تهران یکسان نیست. همه گسلها در هیچ کجای دنیا با هم فعال نمی شوند . اگر قراراست که جا به جایی باشد یکی از گسلها حرکت می کند و دیگری شلیک می کند و آن هم با فاصله زمانی است،مانند بازی دومینو. اگر به طور مثال گسل شمال فعال شود مناطق شمالی تهران آسیب می بیند نه ساکنان ری،چون گسلها در کنار هم نیستند تا بر روی هم تاثیر بگذارند.
آیا راهی برای اطلاع از لحظه وقوع زلزله تهران از قبل وجود دارد؟
کارشناسان معتقدند هیچ راه مطمئنی برای این کار وجود ندارد. تهران بر روی گسل زلزله وجود دارد اما امکان پیش بینی زمان زلزله وجود ندارد و هر لحظه ما باید این امکان آمادگی را داشته باشیم و باید این باور میان مسئولان و مردم به وجود آید.تهران شهری بزرگ و حدود 8.5 نیم میلیون جمعیت دارد ،بنابراین تمرکز جمعیت در آن بالاست و بافت فرسوده زیادی دارد.وقتی وارث این شهر هستیم باید برنامه ریزی درستی داشته باشیم.