نوآوران آنلاین-از درب قهوه‌ای رنگ سایت موزه گذر کرده و به سمت گورستان تاریخی حرکت می‌کنیم. آرام آرام از روی پله‌ها و راه‌روهای چوبی که توسط سازمان میراث فرهنگی ایجاد شده است، عبور کرده و به داخل سایت موزه عصر آهن می‌رسیم. آری اینجا تاریخ است که با تمام خستگی‌هایش نفس می‌کشد و گذشته‌ی این سرزمین را به نمایش می‌گذارد.
حال و هوای عجیبی میان خشت خشت این مکان تاریخی موج می‌زند، گویی که روح خود را به سه هزار سال پیش برده باشی. این گورستان هنوز هم با اسکلت‌های مدفون شده‌اش، روح زندگی بر کالبد آدمی هدیه می‌کند و اینجا بیش از هر چیزی تاریخ است که از وقایع خود سخن می‌راند.
ارتفاع قبور و اسکلت‌ها دفن شده قدری پایین‌تر از "قدمگاه تعبیه شده" برای گردشگران قرار دارد و اسکلت‌ها و طریقه‌ی دفنشان به راحتی برای بازدیدکنندگان قابل مشاهده است.
در این گورستان تاریخی اسکلت‌ها به شکل "جنینی و چمباتمه‌ای" در میان چیدمانی از سنگ دفن شده‌اند. در کنار استخوان‌های مدفون شده، ابزار و لوازم زندگی به چشم میخورد، این موضوع تفکر انسان‌های عصر آهن به زندگی پس از مرگ را می‌نمایاند. در کنار برخی از اسکلت‌ها ابزار و ظروف بیشتری دفن شده و در کنار برخی دیگر نیز به صورت محدود این ظروف وجود دارد.
وجود مواد خوراکی داخل ظروف(به شکل استخوان) و همچنین لوازم بازی در کنار کودکان از جمله موارد دیگری است که در این سایت موزه توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. در اطراف این قبور تخته سنگهایی چیده شده و اسکلت را بطور چمباتمه‌ای و از پهلو به طرف جهات اصلی دفن کرده‌اند.
کاسه‌ی سر برخی از اسکلت‌ها به سمت شرق و برخی دیگر نیز به سمت غرب دفن شده و همچنین برخی از اسکلت‌ها بر روی پهلوی راست خود و برخی دیگر نیز بر روی پهلوی چپ خود به خاک سپرده شده‌اند. این علایم برخی از تفکرات و روش‌های دفن مخصوص آن زمان را نشان می‌دهد.
راهنمای موزه گفت: در این گورستان غالبا اجساد زنان بر روی پهلوی چپ و اجساد مردان بر روی پهلوی راستشان دفن شده است.
این گورستان تاریخی در نتیجه‌ی گودبرداری در سال 79 به صورت اتفاقی کشف شده و طی دو مرحله عملیات حفاری و باستانشناسی تا سال 85 توسط سازمان میراث فرهنگی، به شکل "سایت موره عصرآهن تبریز" راه اندازی شده است.
طبق گفته‌ی راهنمایان سایت موزه، اجسادی که در این گورستان تاریخی کشف و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته، دقیقا به همین شکل(جنینی و چمباتمه‌ای) کشف شده و هیچ دستکاری در نحوه‌ی چینش اجساد انجام نشده و صرفا خاک موجود در اطراف اسکلت‌ها جهت نمایان شدن پاکسازی شده است.
علت نامگذاری گورستان تاریخی عصرآهن تبریز به عنوان "سایت موزه"
قدمت آثار و اسکلت‌های کشف شده در این گورستان تاریخی به عصرآهن بازمی‌گرد و با توجه به این‌که این مکان تاریخی به شکل طبیعی و آثار و اسکت‌های کشف شده نیز بدون دستچین شدن در معرض دید عموم قرار گرفته است، این گورستان تاریخی به عنوان "سایت موزه عصرآهنتبریز" نامگذاری شده است.
شیوه‌ی تدفین جنینی در گورستان تاریخی عصرآهن تبریز
شیوه تدفین در این گورستان تاریخی مربوط به عصرآهن "جنینی و چمباتمه‌ای" است، انسان‌هایی که در آن زمان می زیسته‌اند، معتقد بودند که انسان همانگونه که در رحم مادر به وجود آمده به همان شکل نیز دفن شود.
در این گورستان تاریخی صرفا یکی از اجساد به صورت جنینی دفن نشده(دفن شده به شکل طاقباز) که احتمال داده می‌شود این فرد در جای دیگری به کام مرگ فرورفته و سپس جسدش را به این گورستان منتقل کرده‌اند، چرا که جسد وی خشک شده بوده و انعطاف لازم برای تدفین جنینی را نداشته است.
جهت تدفین اجساد در این گورستان به صورت "شرقی و غربی" است، کاسه سر اجساد دفن شده در این گورستان به سمت شرق یا غرب است و آنانی که پیش از ظهر به خاک سپرده شده‌اند کاسه سرشان به سمت نور خوشید و "طلوع آفتاب" بوده و جهت آنانی(کاسه سر) که بعد از غروب خورشید به خاک سپرده شده‌اند به غرب است.
اعتقاد به زندگی پس از مرگ در "عصرآهن"
انسان‌های آن زمان معتقد بودند که اجساد بعد از مرگ زنده شده و دوباره به زندگی خود ادامه می‌دهند، از این رو ظروف آب و غذا در کنار اجساد می‌گذاشتند که این موضوع نشان دهده ی اعتقادشان به زندگی پس از مرگ است.
علاوه بر ظروف، لوازم ارزشمند فرد را نیز در مقبره‌ی وی دفن می‌کردند. معمولا در کنار اجساد زنان "زیورآلات" و در کنار اجساد مردان "سلاح‌های جنگی" می‌گذاشتند. با توجه به این‌که جنس اینگونه آثار از مفرخ بوده، جهت نگهداری به موزه آذربایجان منتقل شده‌اند. در کنار کودکان نیز اسباب بازی‌های آن دوران دفن می‌شد که به عنوان نمونه می‌توان به "استخوان کوچک" در کنار اجساد کودکان(پسران) اشاره کرد.
تعداد سفال‌ها و ظروف نیز در قبور متفاوت است، در کنار اجسادی که از طبقه اجتماعی بالایی برخوردار بوده‌اند تعداد سفال و ظروف بیشتری دفن شده است.
با توجه به این‌که "جهت نور خورشید" در دفن اجساد مورد توجه قرار گرفته است، احتمال می‌دهند که انسان‌هایی که در این منقطه می‌زیسته‌اند به آیین مهرپرستی(میترائیسم) اعتقاد داشته‌اند.
این محل به مدت 400 سال به عنوان گورستان مورد استفاده قرار گرفته است و اجسادی که در پایین‌ترین ارتفاع قرار دارند احتمالا قدمت بیشتری نسبت به سایرین دارند. البته این فرضیه هم مطرح است که این گورستان مسطح نبوده و دارای شیب بوده است.
وجود 26 اسکلت انسان در "سایت موزه‌ی عصر آهن تبریز"
هم‌اکنون 26 اسکلت(شامل زن، مرد و کودک) در سایت موزه عصر آهن تبریز وجود دارد، اجساد "زن و شوهری" که در کنار یکدیگر و به صورت جنینی دفن شده بودند نیز سال‌ها پیش به موزه‌ی آذربایجان منتقل شده است.
برای این اجساد شهری پیدا نشده، اما این احتمال وجود دارد که انسان‌های دفن شده در این گورستان، کوچنشین بوده‌اند و با توجه به این‌که این گورستان برایشان مقدس بوده از این‌رو امواتشان را به این گورستان منتقل کرده و تدفین ثانویه می‌کردند.
علت مرگ هیچکدام از اجساد مشخص نشده است، با توجه به این‌که گورها پراکنده هستند، احتمال می‌رود که برخی از اجساد تدفین ثانویه شده باشند.
بسیاری از گردشگران در رابطه با اندازه اسکلت ها از راهنمایان پرس و جو می‌کنند، راهنمایان در این خصوص پاشخ می دهند: میانگین قد اجساد کشف شده در این گورستان تاریخی تقریبا متوسط بوده و صرفا چند مورد اجساد قد بلند(دارای قد 2 متر و 185 سانتی متر) هستند.
در ایام تعطیل به طبع افراد زیادی از این سایت موزه بازدید می‌کنند، اما غالبا در تعطیلات نوروزی و تعطیلات تابستانی آمار بازدیدکنندگان به مراتب بیش از سایر روزهاست.
در اطراف برخی از قبور این گورستان تاریخی، تخته سنگهایی چیده شده و برخی دیگر بر اطراف خود تکه سنگی ندارند. برخی از قبور نیز بلااستفاده مانده و هرگز حفر نشده‌اند و صرفا تکه سنگ‌های حاشیه قبر خودنمایی می‌کند. در حالت فعلی صرفا بخشی از این گورستان تاریخی است که مورد حفاری و مطالعات و عملیات باستانشناسی قرار گرفته و احتمال این‌که این گورستان ادامه داشته باشد، بسیار است.
قدمت این گورستان تاریخی که امروه به عنوان "سایت موزه عصرآهن تبریز" شناخته شده است، به "سه هزار و 200 سال" پیش (یک هزار و 200 سال پیش از میلاد) بازمی‌گردد.
