نوآوران آنلاین-کشور عراق درحالی سال 2017 میلادی را پشت سر می‌گذارد که شاهد رخدادها و تحولات مهمی به خصوص در دو حوزه سیاسی و نظامی و امینتی بود.
«کرم سعدی»، کارشناس مسائل سیاسی و راهبردی عراق طی یادداشتی که پایگاه خبری «العربی الجدید» تحت عنوان «عراق 2017 داعش را بیرون می‌راند» آن را منتشر کرد، مروری بر فراز و نشیب‌های سیاسی و امنیتی عراق در این دارد.
کرم سعدی در این‌باره می‌نویسد:
چه بسا مهمترین اتفاق عراق در سال 2017 میلادی، صرف نظر از برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان، بسته شدن پرونده «داعش» در این کشور باشد که «حیدر العبادی»، نخست وزیر عراق دسامبر گذشته با اعلام اینکه پس از نبردهای سخت و سنگین که 43 ماه ادامه داشت و با بهره گیری از حمایت‌های جامعه جهانی، نیروهای امنیتی و نظامی عراق بر تمام مناطق و نقاطی که سال‌ها تحت اشغال داعش بود، سیطره یافته و کنترل آنها را در دست گرفتند.
اما حکایت «داعش» با اشغال مناطقی در عراق آغاز نشده بود، بلکه شروع آن به سال‌ها قبل باز می‌گشت.
داعش چگونه شکل گرفت؟
ریشه‌های گروه تروریستی داعش به گروهی به نام «التوحید و الجهاد» باز می‌گردد که پس از تجاوز نظامی آمریکا به عراق، در سال 2003 میلادی، «ابو مصعب الزرقاوی» اردنی آن را در این کشور تاسیس کرد تا 6 ماه بعد در فوریه سال 2004 میلادی نام آن به «قاعدة الجهاد فی بلاد الرافدین» (گروه جهادی القاعده در سرزمین رافدین) تغییر نام دهد و با جماعتی به نام «مجلس شوری المجاهدین» ادغام شود که حدود 10 گروه شبه نظامی محلی عراقی را در برمی‌گرفت، گروه‌هایی که هدف خود را مبارزه با حضور نظامی آمریکا در عراق اعلام کرده بودند.
اما مجلس شوری المجاهدین به دلیل اختلافات ایدئولوژیک و ساختاری گروه‌های تشکیل دهنده این مجلس با گروه القاعده به رهبری ابو مصعب الزرقاوی منحل شد، اختلافاتی که بعدها به رویارویی و درگیری‌های مسلحانه و عملیات‌های ترور متقابل منتهی شد.
در سال 2006 میلادی «احمد الخلایله»، معروف به ابو مصعب الزرقاوی با «اسامه بن لادن»، رهبر وقت سازمان القاعده، شاخه مادر، در فیلمی که از وی در بیابان‌های «الانبار»، در غرب عراق گرفته شده بود، بیعت کرد تا گروه وی به طور رسمی به «سازمان القاعده در عراق» تغییر نام دهد.
زرقاوی در همان سال 2006 میلادی در یکی از حملات هوایی جنگنده‌های آمریکایی در استان «دیالی» در شرق عراق کشته می‌شود تا «ابو حمزه المهاجر» به عنوان رهبر جدید القاعده در عراق جانشین وی شود، کسی که پس از بیعت رهبران اصلی القاعده با وی، تشکیل «دولت اسلامی عراق» را اعلام کرد.
«دولت اسلامی عراق» متشکل از چندین گروه مسلح از جمله القاعده، جماعت پرچم‌های سیاه، کتائب عمر و غیره بود. اما گروه‌های شبه نظامی محلی که با اشغالگری آمریکا مبارزه می‌کردند، از پیوستن به دولت اسلامی سر باز زدند و این موجب از سرگیری رویارویی‌ها و درگیری‌های مسلحانه بین دو طرف شد.
روز نوزدهم آوریل سال 2010 میلادی نظامیان آمریکایی «ابو عمر البغدادی» و ابو حمزه المهاجر را از پای درآوردند. کمتر از یک هفته بعد اعلام شد، «ابو بکر البغدادی» به عنوان امیر (سرکرده) گروه دولت اسلامی عراق انتخاب شده است.
ابو بکر البغدادی موفق شد، بر دیگر گروه‌های مسلح و شبه نظامی فائق آید و پیروزی بزرگی به دست آورد. وی همچنین عملیات‌های بزرگ و گسترده‌ای در عراق انجام داد که منجر به خروج برخی از شهرهای عراق از سیطره نظامیان آمریکایی شد.
بعد از آغاز ناآرامی‌ها در سوریه، البغدادی به همراه صدها نفر از عناصر خود به سوریه منتقل شد، اینکه وی چگونه توانسته به سوریه انتقال یابد، مورد بحث و تردید است.
البغدادی در سوریه این امکان را یافت تا صدها سوری را جذب گروه خود کند و پس از ورود ناآرامی‌های سوریه به مرحله حمل سلاح و اقدام نظامی جهت براندازی نظام در این کشور و قبل از سیطره کامل این گروه بر شهر رقه، در سال 2013 میلادی تشکیل گروه «دولت اسلامی عراق و شام» اعلام شد تا در ادامه و در ماه ژوئن سال 2014 میلادی این گروه نام خود را به «خلافت اسلامی» تغییر دهد و ابو بکر البغدادی به عنوان «خلیفه مسلمین» منصوب شود و ساکنان مناطق تحت تصرف این گروه در عراق و سوریه وادار به بیعت با البغدادی شوند.
آخرین تجاوز
فلوجه در 60 کیلومتری غرب بغداد، اولین شهر عراق بود که داعش آن را به طور کامل تصرف کرد و در 10 ژوئن سال 2014 میلادی نیز بر شهر موصل، در شمال عراق سیطره یافت و به سرعت با انتشار در مناطق دیگر سیطره خود را بر مناطق گسترده‌ای از این کشور تحمیل کرد.
در این راستا، عناصر داعش به سمت استان کرکوک در شمال عراق پیشروی کرده و 12 ژوئن، یعنی دو روز پس از تصرف موصل، سیطره خود را بر کرکوک و استان صلاح الدین در شمال عراق تحمیل کردند.
داعش به موازات فروپاشی خطوط نیروهای عراقی پیشروی به سمت بغداد را ادامه داد، اما به دلایل نامعلوم پیشروی خود را متوقف کرد و این به نیروهای عراقی اجازه داد تا برای متوقف کردن پیشروی، کمربندی اطراف بغداد ایجاد کنند.
رهبران داعش چه کسانی هستند؟
بر اساس اطلاعات به دست آمده، چه از بیانیه‌ها و اطلاعیه‌های گروه یا گزارش‌های سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی غرب، از مجموع 44 عضو تشکیل دهنده مجلس شوری در گروه که مسئول ولایت‌ها و فرماندهان میدانی و نظریه پردازان شرعی و دینی آن شمرده می‌شوند، 31 نفر در شکل‌گیری داعش و رهبری آن از ابتدا نقش داشتند که از میان 23 نفر از آنها تاکنون کشته شده‌اند، که عبارتند از:
1- فاضل الحیالی، ملقب به أبو مسلم الخراسانی
2- أبو عبد الرحمن البیلاوی
3- أبو مهند السویداوی، والی الأنبار
4- رضوان حمدون أبو جرناس، والی نینوى
5- شیخ عبد الباسط الأنصاری
6- أبو زهراء المحمدی، والی فلوجة
7- أبو محمد العدنانی، سخنگوی گروه
8- نعمان منصور الزیدی، معروف به ابو سلیمان الناصر لدین الله
9- تارخان پاتیراشویلی، معروف به أبو عمر چچنی
10- مصطفى عبد الرحمن أبو علاء العفری
11- إیاد بشار السامرائی، ملقب به أبو أنس
12- یونس سالم حسین الجبوری، ملقب به أبو حمزة
13- أیوب شیحان الشمری
14- إبراهیم الطویل المتیوتی
15- حسن المصری ملقب به أبو الحارث
16- صلاح مصطفى قره باش
17- أبو علی الخلیلی فلسطینی
18- فارس یونس الجرجری
19- حجی بکر سمیر الخلیفاوی
20- صادق جعفر معروف به صلاح الدین
21- نبیل الجبوری معروف به أبو سیاف که در سال 2015 میلادی طی هلی برن نظامیان آمریکایی در دیر الزور کشته شد
22- فلاح الکردی، أبو عمر السلفی
23- وسام نجم عبد زید
اما مشهورترین رهبران بازمانده از نسل بنیانگذار داعش بر اساس اطلاعات به دست آمده عبارتند، از:
1- إبراهیم عواد البدری، رهبر گروه (عراقی)
2- أبو سلیمان ناصر، فرمانده نظامی و میدانی کنونی گروه (عراقی)
3- أبو علی الأنباری (عراقی)
4- شاکر وهیب (عراقی)
5- حسین بلال بوسنیچ (بوسنیایی)
6- طارق بن الطاهر بن الفالح العونی الحرزی (تونسی)
7- أبو عبد الله الحربی (کویتی)
8- أبو عبد الرحمن الشامی که فردی مسن بوده و به نظر می‌رسد، مفتی گروه باشد
گمانه‌زنی‌ها درباره نیروی انسانی داعش
تعداد عناصر داعش در عراق و سوریه حدود 40 هزار نفر تخمین زده می‌شد که در اوج قدرت گروه توانست، بر ده‌ها شهر بزرگ و نیمه بزرگ در عراق و سوریه سیطره یابد که در مجموع مساحتی بالغ بر 310 هزار کیلومتر مربع را شامل می‌شد و این معادل مساحت چهار کشور عربی و بزرگ‌تر از مساحت انگلیس است که بالغ بر 242 هزار کیلومتر مربع است.
با عقب‌نشینی گسترده و بزرگ نیروهای عراقی مقابل پیشروی داعش، آیت الله سید «علی سیستانی»، مرجعیت عالی دینی شیعیان عراق در تاریخ 13 ژوئن سال 2016 میلادی فتوی «جهاد کفایی» را برای مبارزه با داعش صادر کرد.
در پی این فتوی نیروی بسیج مردمی عراق موسوم به «الحشد الشعبی» تاسیس شد و با تشکیل آن تمام گروه‌های مقاومت و مردمی در آن گرد آمدند.
مهمترین مناطق آزاد شده توسط ارتش عراق
در ماه مه سال 2014 میلادی نیروهای عراقی با پشتیبانی نیروهای الحشد الشعبی و پدافند نیروی هوایی عراق و مشارکت نیروی هوایی ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا عملیات باز پس گیری مناطق تحت تصرف داعش در عراق را آغاز کردند.
عملیات با آزادسازی شهرک «آمرلی»، در 160 کیلومتری شمال بغداد آغاز شد. این شهرک در 31 ماه مه 2014 آزاد شد و پس از آن منطقه «جرف الصخر» در 60 کیلومتری جنوب بغداد در 24 اکتبر 2014 از اشغال داعش خارج شد.
نیروهای عراقی نبردها و عملیات‌های خود را با آزادسازی مناطق دیگر ادامه دادند و به این ترتیب، ناحیه «بلد» در 93 کیلومتری شمال بغداد و به دنبال آن استان صلاح الدین در 28 دسامبر 2014 میلادی از اشغال داعش آزاد شد.
از مهمترین مناطق و شهرهای آزاد شده در سال 2015 میلادی می‌توان به ناحیه المقدادیة در استان دیالى، در 100 کیلومتری شمال شرقی بغداد در تاریخ 24 ژانویه، تکریت در 160 کیلومتری شمال بغداد، در تاریخ 31 مارس، بیجی در 175 کیلومتری شمال بغداد در تاریخ 21 اکتبر و شهر الرمادی، مرکز استان الأنبار در 28 دسامبر اشاره کرد.
در سال 2016 میلادی نیروهای عراقی مناطق بیشتری را آزاد کردند که مهمترین آنها عبارت بودند، از : ناحیه کبیسه در استان الأنبار مورخ 25 مارس، منطقه هیت مورخ 14 آوریل، منطقه الرطبة مورخ 27 می، شهر فلوجة مورخ 26 ژوئن، شهر الخالدیة مورخ 31 ژوئیه و گذرگاه الولید مورخ 3 ماه می.
سال 2016 میلادی همچنین شاهد آزادسازی شهرهای مهمی در استان نینوی بود که مهمترین آنها عبارت بودند، از: القیادة 10 ژوئیه، الشورة 29 أکتبر، حمام العلیل 6 نوامبر، فرودگاه تلعفر 16 نوامبر و دشت نینوى 28 نوامبر.
اما سال 2017 میلادی سال تعیین سرنوشت نبردها در موصل و الانبار و آزادسازی مابقی مناطق تحت اشغال داعش بود، لذا در 24 ژانویه بخش شرقی موصل و 27 آوریل ناحیه الحضر و 3 می ناحیه القیروان و 4 ژوئن ناحیه البعاج و سرانجام 10 ژوئیه بخش غربی موصل که مهمترین عملیات شمرده می‌شد، آزاد شدند.
همچنین نیروهای عراقی موفق شدند، مابقی مناطق تحت اشغال داعش در الانبار را نیز در سال 2017 میلادی آزاد کنند که مهمترین این مناطق عبارت بودند، از : شهرک عکاشات در تاریخ 16 سپتامبر ، ناحیه عکاشات در همان ماه، ناحیه القائم در تاریخ 3 نوامبر و ناحیه راوة در 17 نوامبر.
در نبردهای سرنوشت ساز نیروهای عراقی موفق شدند، منطقه «الجزیره» واقع بین دو استان نینوی و الانبار را با پشتیبانی نیروی هوایی ارتش این کشور آزاد کنند و به مرزهای مشترک عراق و سوریه از منطقه الرمانه تا تپه صفوک به طول 183 کیلومتر برسند و براساس بیانیه ارتش و نیروهای مسلح عراق در تاریخ 9 دسامبر کنترل کامل مرزهای مشترک بین عراق و سوریه را از گذرگاه الولید تا گذرگاه ربیعه در دست گیرند.
به این ترتیب، داعش تمام مناطقی را که در سال 2014 میلادی تصرف کرده بود و معادل یک سوم مساحت عراق می‌شد، را در پی عملیات نظامی مستمر سه ساله ارتش عراق که از سوی ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا حمایت می‌شد، را از دست داد.
خسارات‌های سنگین
کشور عراق طی نبرد اخیرش با داعش شاهد فجایع بشری بود که شش برابر فجایع وارده بر این کشور طی اشغال نظامی آمریکا در سال 2003 میلادی بود.
داعش بر که بر 49 درصد از مساحت عراق شامل شهرهایی در استان‌های الانبار، صلاح الدین، نینوی، دیالی، کرکوک، شمال بابل و کمربند بغداد استیلا یافته بود و این مناطق بار اصلی این فجایع را بر دوش می‌کشید.
بر اساس اطلاعات دبیرخانه شورای وزیران عراق و سه سازمان و نهاد محلی و اروپایی مجموع خسارات جانی وارده به عراق از زمان حمله داعش به این کشور در ژوئن سال 2014 تاکنون کشته و زخمی شدن حدود 230 هزار غیر نظامی و 71 هزار نیروی نظامی وابسته به نیروهای الحشد الشعبی، ارتش عراق، نیروهای پیشمرگه و مبارزینی از عشایر عراق و مفقود شدن 20 هزار غیر نظامی و ربوده و بازداشت شدن 60 هزار شهروند عراقی و آواره شدن 5.6 میلیون عراقی بوده است که حدود یک میلیون نفر آواره کشورهای دیگر از جمله ترکیه، اردن، مصر، لبنان، سوریه و دیگر کشورهای اروپایی شدند.
همچنین نقض‌های حقوق بشری علیه شهروندان عراقی به دست داعش و شماری از گروه‌های شبه نظامی ثبت شده که بارزترین آنها اسارت هزاران زن ایزدی و فروش آنها به عنوان کنیز در بازارهای برده داری و تصرف املاک مسیحیان در شمال عراق می‌باشد.
بر اثر عملیات نظامی و نبردهای جاری و حملات هوایی و توپخانه‌ای و موشکی طی مبارزه با داعش تخریب 200 ناحیه و شهر و شهرک و بیش از 6 هزار روستا و ده در شمال و غرب و مرکز به ثبت رسیده است.
و سرانجام اینکه تخمین زده می‌شود، خسارات مالی وارد شده بر عراق بیش از 100 میلیارد دلار و بودجه اختصاص یافته از سوی دولت عراق برای مبارزه با داعش در طول این سال‌ها بالغ بر 71 میلیارد دلار باشد.