کودکان وسواسی، محکوم نیستند

نوآوران آنلاین- این‌ها تفکرات مزاحمی هستند که ذهن بسیاری از مبتلایان به اختلال وسواس را به خود مشغول می‌کند؛ در‌حالی‌که فرد خود می‌داند که رفتارش صحیح نیست اما برای کسب آرامش به تکرار این رفتارهای کلیشه‌وار همچون چک کردن چندین باره قفل در و یا بسته بودن شیر آب اقدام می‌نماید.
افراد عادی بعد از انجام کارها متوجه می‌شوند که باید فعالیت را متوقف کنند اما افراد مبتلا به اختلال وسواس هیچ‌گاه احساس نمی‌کنند که کافی است.
آن‌ها از درون خود پیامی دال بر کافی بودن و تکمیل کارها و یا کافی بودن رفتارها و اعمال دریافت نمی‌کنند و به این ترتیب نمی‌‌توانند جلوی رفتارها و افکار مزاحم خود را بگیرند. در بسیاری از موارد آن‌ها می‌دانند که شیر آب بسته است و یا در اتاق قفل است اما یک احساس درونی کلیشه‌وار و مزاحم مرتب برای‌شان تکرار می‌شود که «ادامه بده» یا «بس نیست».
درحقیقت می‌توان گفت رفتارهای وسواسی به‌مثابه مهمانان ناخوانده‌ای هستند که کنگر خوردند و لنگر انداخته‌اند و به ذهن افراد یورش می‌برند و به صورت افکار، ترس‌ها و یا ایماژها و به عبارت دیگر تصاویر ذهنی ترسناک، خشن و عجیب و غریب مزاحم ظهور می‌یابند.
نکته‌ای که باید در این خصوص بسیار مورد توجه قرار گیرد این است که اختلال وسواس قابل درمان است و به‌ویژه زمانی که والدین در کودکی متوجه رفتارهای وسواسی فرزندشان می‌شوند باید سریع‌تر برای طی مراحل درمان به روان‌شناس مراجعه نمایند.
در همین خصوص به گفت‌و‌گو با دکتر فرامرز ذاکری، روان‌پزشک کودک و نوجوان پرداختیم که مشروح آن تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.
    آیا رفتارهای وسواس‌گونه کودکان را می‌توان بیماری تلقی کرد؟ از بروز چه علائمی در کودک می‌توان پی به وجود این اختلال برد؟
وسواس، اختلالی روانی است که گاه ریشه ژنتیکی دارد و گاه نیز در برخی کودکان در مقاطعی خاص بروز می‌یابد. گاهی اوقات والدین چنین عنوان می‌کنند که فرزندشان کلمات را دو بار ادا می‌کند و یا وقتی روی کاشی‌ها راه می‌رود سعی می‌کند که حتماً پایش را روی خطوط میان کاشی‌ها بگذارد یا این‌که حرکتی را حتماً دو بار باید انجام دهد تا راضی شود. البته همیشگی نیست و گهگاهی این اتفاق می‌افتد. والدین در چنین شرایطی سؤال می‌کنند که آیا این رفتار وسواس تلقی می‌شود. در پاسخ باید گفت بله. این رفتار تکرارشونده اجباری وسواس است اما عاملی که وسواس بودن این رفتارها را برای ما محرز می‌کند این است که این رفتارها چه مدتی است که انجام می‌شود ایا اتفاق خاصی افتاده است و پس از آن این رفتارها در کودک ظاهر شده است در پاسخ به این اتفاق خاص یا این که مدت طولانی است این رفتار از او سر می‌زند. برخی اوقات بچه‌‌ها در مقابل برخی محیط‌های استرس‌زا که قرار می‌گیرند، برای مدت کوتاهی رفتاری را به صورت تکراری انجام می‌دهند و سعی می‌کنند از این طریق به آرامش دست یابند. برای نمونه نظم بیش از حد را رعایت می‌کنند یا در هنگام راه رفتن پای‌شان را میان خطوط موزائیک‌ها قرار می‌دهند. این مدت کوتاهی است و بعدها هرچه به پیش می‌رویم شاهد این هستیم که به سوی کاهش این رفتار می‌رویم اما زمانی است که خیر فرزند شما این حالت را داشته و تکرار می‌کند و ادامه می‌یابد و در زمانی‌که استرس دارد بیشتر می‌شود  اما اگر ارزیابی طولانی‌مدت مثلاً شش ماه روی کودک انجام شود، به این نتیجه می‌رسیم که این رفتار بوده و حال عود کرده و بدتر شده است. در چنین حالتی به وجود اختلال وسواس در کودک مشکوک می‌شویم و این وسواس می‌تواند در شست‌و‌شو و یا شمارش اعداد و یا تکرار و سایر انواع وسواس‌ها در رفتار خود را نشان دهد.
   والدین باید در مواجهه با این‌گونه رفتارهای وسواسی کودک‌شان چطور برخورد نمایند؟
اولین نکته‌ای که باید در نظر داشته باشند این است که اگر رفتار وسواس‌گونه کوتاه‌مدت است و مقطعی در زمان استرس و یا بروز اتفاقی صورت می‌گیرد و شروع شده، رفلکس و واکنش است و باید به مرور زمان حداقل 3 الی 4 هفته به کودک فرصت دهیم تا برطرف شود و یا شاهد سیر نزولی آن باشیم؛ نکته مهم دیگر این است که به هیچ‌وجه اشاره مستقیم نداشته باشید و به فرزند نگویید که رفتار وسواس‌گونه‌اش را تکرار نکند و غلط است. کاملاً بی‌توجه باید باشیم و اصلاً نگاه نکنیم و به رفتارش توجه نکنیم. نکته مهم دیگر حفظ آرامش در منزل و ایجاد محیطی آرام و شاد و به دور از تنش برای کودکان وسواسی است. والدین باید به این نکته مهم توجه ویژه داشته باشند که از هرگونه ایرادهای تکراری و زیر سوال بردن رفتارهای کودک مبتلا به اختلال وسواس پرهیز نمایند. زمان‌هایی که احساس می‌کنید این رفتارهای وسواسی کودک شروع می‌شود، سعی کنید که رفتار جایگزین برایش تعیین نمایید. به عنوان مثال یک خوراکی مطلوب که دوست دارد به او بدهید و یا بازی دونفره‌ای را شروع نمایید و شرایطی ایجاد کنید که بچه از آن جو خارج شود و وارد فضای شاد و شرایط متفاوتی شود.
   اگر رفتارهای وسواسی کودک بعد از سه هفته نیز طول بکشد والدین باید چه اقدامی کنند؟
اگر رفتارهای وسواسی کودک به هفته چهارم کشیده شد و والدین شاهد پیشرفت و تداوم رفتارهای وسواسی کودک‌شان بودند باید به روان‌شناس و مراکز درمانی و مشاوره مراجعه نمایند و مانع از ادامه این رفتارهای آزاردهنده شوند. البته توجه به این نکته نیز بسیار مهم است که امکان دارد عمر رفتار وسواسی ظاهراً سه الی چهار هفته باشد اما اگر والدین با دقت بیشتری بررسی کنند متوجه خواهند شد که کودک‌شان دوره‌های قبلی وسواس را نیز تجربه کرده است. وسواس در کودکان به اشکال مختلف همچون شمارش اعداد، شست‌وشوی مکرر دست‌ها و یا سایر حالت‌ها بروز می‌یابد که اگر این رفتار در کوتاه‌مدت درمان و رفع نگردد این رفتارها در بزرگسالی نیز تداوم و به شکل‌های بدتری ظهور می‌یابند. وسواس از جمله اختلالاتی است که از والدین به فرزند به ارث منتقل می‌شود و به بیان دیگر ارثی است. از‌این‌رو می‌توان گفت که کودکان وسواسی محکوم نیستند و این اختلال قابل کنترل و رفع است.
   اولیای مدرسه با کودک مبتلا به اختلال وسواس باید چطور رفتار نمایند؟
اولیای مدرسه باید این نکته را در نظر داشته باشند کودکی که رفتارهای وسواس‌گونه از او سر می‌زند به هیچ عنوان مقصر و محکوم نیست و نباید مورد تمسخر و یا برخورد قرار گیرد. وسواس در سنین مدرسه به صورت شست‌وشوی مکرر دست‌ها و یا دائماً پاک کردن و دوباره نوشتن تکالیف مدرسه و یا سالی چند بار پاکنویس کردن دفترچه‌های دروس ظهور می‌یابد که اولیای مدرسه باید با آرامش و به دور از حساسیت با این موضوع برخورد نمایند.
   به نظر شما اختلال وسواس ریشه بیولوژیک دارد یا پسیکولوژیک؟
عوامل بیولوژیکی و پسیکولوژیکی هر دو در بروز و ظهور اختلال وسواس نقش دارند؛ از یک سو می‌توان ریشه اختلال وسواس را آسیب مغزی شدید و یا تورم مغزی دانست که این نقص موجب می‌شود درباره انجام صحیح کارها در افراد تردید ایجاد شود. در حقیقت کودکان وسواسی در پردازش اطلاعات نقص دارند. البته به این معنا نیست که همه کودکان وسواسی از این نقص رنج می‌برند، برخی از پزشکان اعتقاد دارند که کمبود سروتونین موجب بروز اختلال وسواس می‌شود و زمانی که کودک در موقعیتی استرس‌زا و تحریک‌آمیز قرار می‌گیرد این کمبود خود را به صورت رفتارهای وسواس گونه بروز می دهد. از دیگر سو نیز می‌توان ریشه اختلال وسواس را نقص حافظه دانست که موجب شک کردن و عدم اعتماد به معتبر بودن به حافظه خود می‌شود. اغلب افراد زمانی دست از کار تکراری می‌کشند که احساس کنند کافی است اما این احساس کافی بودن در افراد وسواسی وجود ندارد و هر چه بیشتر به چک کردن یا شستن دست‌ها بپردازند بیشتر حساس می‌شوند.
   آیا اختلال وسواس درمان قطعی دارد؟ عدم درمان در بزرگسالی فرد را با چه مشکلاتی مواجه می‌کند؟
والدین باید از کودکی، فرزند مبتلا به وسواس را نزد روان شناسان ببرند. اختلال وسواس از آن دسته اختلالاتی است که با روان‌درمانی قابل درمان است. البته اگر در کودکی این اختلال درمان نشود در بزرگسالی به صورت رفتارهای دیگری بروز می‌کند مثلاً کودکی که در نوشتن تکالیف مدرسه‌اش وسواس دارد یا حین راه رفتن باید حتماً از بین خطوط موزاییک‌ها راه برود، در بزرگسالی ممکن است این وسواس به صورت تمیزی بیش از حد بروز نماید و فرد از حضور در اجتماع به دلیل وسواس در تمیزی دچار مشکل شوند. افراد وسواسی از حضور در اماکن عمومی و استفاده از وسایل همگانی به دلیل هراس از کثیف بودن پرهیز می‌نمایند. از‌این‌رو ضروری است که والدین از همان کودکی به درمان ریشه‌ای اختلال وسواس اهتمام ورزند.

خبرنگار: آرزو قادری