نوآوران آنلاین- بهروز عمرانی در آئین افتتاح دومین همایش تخصصی دوسالانه توانمندسازی میراث معماری و شهری در برابر زلزله که شنبه چهارم اسفند در موزه ملی ایران برپا شد، سرپل ذهاب «شهر حلوان قدیم» را از کانون‌های زلزله‌خیز منطقه زاگرس معرفی کرد که در سده چهارم و ششم هجری قمری زلزله‌های ویرانگری در آن رخ داده و گفت: امروز شهر حلوان در حاشیه شهر کنونی سر پل ذهاب قرار دارد که در زلزله سال گذشته کمترین آسیب به شهر سرپل ذهاب وارد آمد، اما تقریبا تمام واحدهای ساختمانی مسکن مهر ویران شد و بیشترین تلفات انسانی در این واحدهای مسکونی به وجود آمد.
به گفته وی، این در حالی است که به نظر می‌رسد نکته تجربه‌آموزی از بناها و بافت‌های تاریخی مورد توجه قرار نگرفته است، چون متاسفانه مسئولان از این تجربه تاریخی درس نگرفته‌اند و بار دیگر در همین محدوده تخریب‌شده در حال بازسازی و احداث واحدهای مسکونی جدید هستند.
او گفت: فلات ایران با داشتن توالی بسیار طولانی، استقرارهای انسانی و بیش از صدها هزار اثر باستانی قابلیت بالقوه زیادی برای مطالعات دیرین لرزه‌شناسی دارد اما دانش ما در زمینه زلزله‌های قدیمی بسیار ناچیز است، حتی یکی از دلایل این اتفاق نبود توجه کافی به بحث زلزله در زمان فعالیت‌های باستان‌شناختی و عملیات پیگردی در مرمت بناهای تاریخی است.
سرپرست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به اینکه ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی، شرایط اقلیمی و وضعیت زمین‌شناختی از جمله کشورهای حادثه‌خیز جهان است و از نظر جغرافیایی در منطقه‌ای قرار گرفته که صفحه‌های تکتونیک به همدیگر برخورد و باعث ایجاد تغییراتی در پوسته زمین می‌شوند، افزود: هر چند فلات ایران با داشتن توالی بسیار طولانی استقرارهای انسانی و بیش از صدها هزار اثر باستانی قابلیت بالقوه زیادی برای مطالعات دیرین لرزه‌شناسی دارد، اما متاسفانه دانش ما در زمینه زلزله‌های قدیمی بسیار ناچیز است. حتی شاید یکی از دلایل این امر نبود توجه کافی به مبحث زلزله به هنگام فعالیت‌های باستان‌شناختی و عملیات پیگردی در مرمت بناهای تاریخی باشد.
عمرانی با بیان اینکه به نظر می‌رسد بخش اعظم سکونتگاهها در زلزله تاریخی در کنار گسل‌ها تشکیل شده‌اند، افزود: به عنوان مثال یکی از گسل‌های اصلی زاگرس در منطقه بین «دینور» و «نهاوند» قرار دارد که محوطه‌های «گودین» و «گیان» در این گسل قرار گرفته‌اند. حتی تعداد زیادِ گورها و نبود آشکار استقرارهای بعدی نشان از تغییرات سیاسی ـ اقتصادی دارد که پس از زمین‌لرزه مورد بحث قرار گرفت.
او گفت: در طول تاریخ بیش از یک‌هزارساله شهر تبریز، با وجود افزایش سطوح جمعیتی تمایلی به همجواری با گسل فعال شمال تبریز نداشته‌اند و زلزله‌های مکرر سال‌های سوم، پنجم و هفتم هجری درباره پرهیز ساخت و ساز در کناراین گسل فعال آموخته بود.
وی کوتاه و متقارن کردن را از دیگر درس‌های زلزله و راهکارهای‌شان در برابر نیروی ویرانگر زلزله دانست و افزود: غفلت از اصول مهندسی بومی و تمرکز بخش اعظم ساخت‌وساز و صرف سرمایه ملی در کنار این گسل در حال شکل‌گیری بود، این در حالی است که فعالیت مجدد گسل یادشده نیز دور از انتظار نیست.
سرپرست پژوهشگاه با بیان اینکه بناها و بافت تاریخی نکته‌های بسیاری برای بازگویی دارند، افزود: در بررسی پس از زلزله ماسوله مشخص شد که کنج ساختمان‌ها با استفاده از چوب کام و زبانه پوشانده شده بود و اتفاقا پس از زلزله گوشه‌ها و ساختمان‌ها سالم باقی مانده بودند. در تبریز نیز در طول تاریخ به تجربه با ترفندهای متعدد مانند سبک‌سازی و کاربرد کلاف‌های چوبی به ایستایی بنا منجر می‌شود و با این وجود زلزله‌های سهمگین به حیات خود از یک سو و تداوم حیات اقتصاد فلات ایران به جهت واقع شدن در مسیر جاده ابریشم از سوی دیگر پرداختند.
او گفت در جریان دومین همایش تخصصی توانمندسازی بناها و شهرها در برابر زلزله علاوه بر کاربرد شیوه‌های مرمتی و بهسازی لرزه‌ای درباره موضوع رفتار تاریخی هوشمندانه ساکنان فلات ایران، چرایی افول و سقوط سکونتگاهها و درس‌آموزی از این تجارب تلاش کنند و در عین حال برای حفاظتِ جانِ ساکنان این سکونتگاهها و بازدیدکنندگان از ابنیه و بافت‌هایی مانند بازارها، مساجد در قبل و بعد از زلزله چاره‌اندیشی شود.
او افزود: امیدوارم با به دست ؛وردن تجربه کشورهای خطرپذیر و گرفتن رویکرد پیشگیرانه و طرح‌های آماده‌سازی مناسب بتوان خسارت‌های ناشی از زلزله را به حداقل ممکن کاهش داد و در عین حال با مطالعه کالبدهای آسیب‌دیده از زمین‌لرزه‌ها از نظر ضعف‌های احتمالی تکنیکی در اقدام مرمتی آتی ترفیع این ضعف‌ها مبنای عمل قرار گیرند.
میراث شهری یکی از ارکان اصلی میراث‌فرهنگی است
علی‌رضا انیسی - دبیر علمی دومین همایش تخصصی توانمندسازی میراث معماری و شهری در برابر زلزله - نیز در این آئین با بیان اینکه موضوع زلزله و خطرات ناشی از آن برای مردم و آثار تاریخی بعد از زلزله بم در کشور مورد توجه قرار گرفت، بیان کرد: سازمان میراث فرهنگی با توجه به گستردگی آثار تاریخی در ایران با امکاناتی که در اختیار دارد اقداماتی را انجام داده است.
او با اشاره به برگزاری اولین همایش تخصصی زلزله در سال ۱۳۹۵ در دانشگاه تهران گفت: این همایش با توجه به نظر کارشناسان حاضر با وجود مشکلات فراوان به شایستگی برگزار شد و مورد استقبال قرار گرفت. در واقع این نوع همایش‌ها به دلیل تخصصی بودن مخاطبانی خاصی دارند، بنابراین در کمیته علمی تلاش کردیم جریانی را شکل دهیم که تنها متخصصان و علاقه‌مندان در آن حاضر شوند و در نهایت نتایج آن برای عموم بازگو شود.
انیسی گفت: در این همایش با توجه به افزایش تعداد مقالات ارتقای تنوع و محتوا چشمگیر است، به گونه‌ای که بسیاری از مقالات با توجه به زمان بندی محدود امکان ارائه پیدا نکردند. با این وجود برای پی بردن به اینکه توان علمی و فنی جامعه در این حوزه تا چه اندازه است، این همایش‌ها برگزار می‌شوند.
او میراث شهری را یکی از ارکان اصلی در این همایش دانست و افزود: ایران با وجود آثار تاریخی فراوان در یکی از زلزله‌خیزترین نقاط جهان قرار گرفته است، بنابراین برگزاری این دست همایش‌ها می‌تواند در حفاظت میراث فرهنگی کمک قابل توجهی کند .
او در ادامه با بیان این نکته که زلزله تنها بناها را تخریب نمی کند بلکه باعث از هم پاشیده شدن جوامع نیز می‌شود، افزود: در اثر وقوع زلزله افراد جامعه مهاجرت کرده و میراث ناملموس نیز به مخاطره می‌افتد که این امر در آینده نزدیک آسیب‌های زیادی را وارد می کند.
وی پژوهش، حفاظت و معرفی را سه رکن میراث فرهنگی دانست و گفت: در حوزه پژوهش، تا زمانی‌که شناختی از موضوع نداشته باشیم، نمی‌توانیم راهکاری ارایه دهیم، بنابراین پژوهشگاه می‌تواند در این حوزه کمک رسان باشد.از سوی دیگر در حوزه توانمندسازی آثار تاریخی نیز باید موضوعات زلزله، توانمندسازی و میراث معماری و شهرسازی را به صورت تخصصی بشناسیم. در سه دهه اخیر پیشرفت‌های زیادی در خصوص موضوع زلزله مطرح شده ولی با این حال هنوز نمی توانیم آن را پیش‌بینی کنیم.
دبیر علمی دومین همایش تخصصی توانمندسازی میراث معماری و شهری در برابر زلزله اظهار کرد: هرچند ما در بحث زلزله به عنوان موضوعی تخصصی نمی‌توانیم وارد شویم، اما در موضوع توانمندسازی باید به یک ادبیات مشترک با سایر رشته‌ها برسیم، چون حجم مداخلات ما در این حوزه بسیار محدود است و نباید خدشه‌ای به اصالت اثر وارد کنیم.
انیسی با بیان اینکه در ایران با آثار تاریخی متعدد و متنوعی از نظر مصالح ، اقلیم و ... مواجه هستیم، افزود: در بحث توانمندسازی نباید سنت‌های گذشته را در مواجهه با زلزله کنار گذاشته و فقط به یک مقوله مهندسی اکتفا کنیم. هر چند تکنیک‌ها و دانش‌ها در این حوزه عوض شده‌اند، اما منطق مقابله با زلزله باید در تداوم گذشته باشد.