عینیت اجتماعی

نوآوران آنلاین- خوانندگانی که مطالب و نوشته‌های مرا پیگیری می‌کنند، حتماً توجه کرده‌اند که در اظهار نظر و تحلیل اجتماعی و پیش‌بینی روندهای آن ها یا نتایج انتخاباتی دقت می‌کنم که مبادا خطایی رخ دهد. برای نمونه، همه پیش‌بینی‌های انتخاباتی من درست و دقیق بوده است. از این نظر برخی این پرسش را مطرح می‌کنند که چگونه چنین اتفاقی رخ می‌دهد؟

   پاسخ این است که مثل یک آشپز باید عمل کرد. بنابراین تهیه غذای مطبوع و باب میل، نیازمند سه شرط است:

   اول، آشپز ماهر.

   دوم، مواد خوب.

  سوم، ترکیب و پخت مناسب.

   هر کدام از این سه شرط تحقق نیابد، غذای نهایی نامطبوع و ناخوشایند خواهد بود. بهترین مواد غذایی را هم به من بدهند که غذا بپزم، احتمالاً خودم هم علاقه‌ای به خوردن آن پیدا نکنم. هم چنین مواد بی‌کیفیت و بد را به بهترین آشپز هم بدهند، باز هم غذای مناسبی تحویل نخواهد داد.

   تحلیل‌های سیاسی و اجتماعی خوب نیز محصول تحقق وجود سه شرط زیر است:

   اول، تحلیلگر کار آزموده و مجرب.

   دوم، اطلاعات و داده‌های مناسب، مرتبط و معتبر.

   سوم، تحلیل دقیق و بی‌طرفانه آن داده‌ها.

   به همین علت است که معتقدم افراد عادی که با تحلیل آشنایی کافی ندارند، نمی‌توانند از نتایج نظرسنجی‌های حتی معتبر، استفاده کارآمدی به عمل آورند.

   از این رو هنگامی که مدیر مسئول محترم نوآوران پیشنهاد داد تا یادداشت‌های هفتگی برای شان بنویسم، پس از تأمل کافی پذیرفتم حداقل ۲۰ شماره در باره موضوعی بنویسم که ضمن داشتن تناسب با پیشنهاد این روزنامه، با یادداشت‌های دیگرم نیز متفاوت باشد.

    در یادداشت‌های گفته شده، وضع اجتماعی کشور و تحولات آن را در موضوعات گوناگون با استناد به آخرین مطالعات و پیمایش‌های معتبر به تصویر می‌کشم.

موضوعاتی که در این یادداشت‌ها به آن ها خواهم پرداخت، عبارت خواهند بود از: “خانواده، دینداری، اعتماد و سرمایه اجتماعی، هویت، اخلاق، مسائل اجتماعی، مسائل و مشارکت سیاسی و نگرش‌های اقتصادی” که امیدوارم مفید باشند.

 ویژگی اصلی این یادداشت‌ها، تعهدشان به “عینیت اجتماعی” است که ابتدا شرحی در این باره تقدیم می‌کنم.

   عینیت در علم تلاشی است برای درک واقعیت بیرونی بدون سوگیری‌، و نیز پرهیز از تأثیرپذیری از باورها و‌ پیش داوری‌های نادرست. این کار اغلب با تحقیقات تجربی و مشاهده‌های علمی و فرضیات آزمون‌پذیر عملی است.

نتایج و استدلال‌های این روش باید قابلیت انتقال به غیر را داشته باشند. چنین رویکردی تا حدود زیادی به ما کمک کند تا روندهای محتمل را پیش‌بینی کنیم.

   رسیدن به عینیت در جامعه‌شناسی، مستلزم رعایت ویژگی‌هایی است که نباید از آن ها غافل شد. این ویژگی ها عبارت است از: “بی طرفی پژوهشگر، به کارگیری روش‌های علمی مثل مشاهدات تکرار پذیر، استفاده از آزمون‌های آماری؛ پرهیز از تعمیم‌های بی‌پایه و پرهیز از اتکا به تجربیات شخصی و موردی؛ پایبندی به حقایق و نه تصورات و خیالات انتزاعی؛ تعیین سطح خطای تحلیل و کوشش برای تقلیل این سطح؛ و بالاخره از همه مهم تر، توان تلفیق و تحلیل داده‌ها با استفاده از نظریات معتبر و منطق جامعه‌شناسی”.

   در این راه چالش‌هایی نیز وجود دارد، از جمله: “پیچیدگی پدیده‌های اجتماعی – که درک کامل آن‌ها را دشوار می‌کند – هم چنین تأثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی” که می‌توانند بر نگرش و روش تحقیق محقق تأثیر بگذارند و باید از آن ها تا حد امکان پرهیز کرد”.

   با توجه به این نکات، یکی از مهم ترین منابع مورد استفاده من در تحلیل‌های جامعه و پیش‌بینی روندهای احتمالی، پژوهش‌های میدانی و به ویژه نظرسنجی‌ها و پیمایش‌ها است که آخرین آن ها “موج چهارم پیمایش ارزش ها و نگرش‌های ایرانیان” است.

   موج چهارم پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان از سوی “دفتر طرح‌های ملی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات” در آبان سال ۱۴۰۲ انجام شد. این پژوهش به شیوه پیمایشی و بر اساس مصاحبه حضوری با ۱۵/۸۷۸ نفر از افراد ۱۵ سال و بالاتر ساکن در ۳۱ استان کشور اجرا شده است.

   اجرای پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در قانون برنامه سوم توسعه به وزارت فرهنگ تکلیف شد و تا کنون ۴ موج آن اجرا شده و یکی از مهم ترین منابع برای فهم وضعیت ارزش ها و نگرش های ایرانیان و تحولات رخ داده در آن است. سه موج پیشین این پیمایش در سال‌های ۱۳۷۹، ۱۳۸۲ و ۱۳۹۴ انجام شده است. دو ‌موج اول در دوره اصلاحات خاتمی انجام شد.    متأسفانه با آمدن دولت اصولگرای احمدی‌نژاد، این پیمایش‌ها بر خلاف تکلیف قانونی متوقف شد. در دوره روحانی هم فقط یک بار اجرا شد.

گزارش موج چهارم، در ۲۱ فصل تدوین شده و شامل: “نگرش‌های اقتصادی، مشارکت سیاسی، هویت، مسائل و مشکلات کشور، آرمان‌ها، اهداف و روابط سیاسی، مطلوبیت وضع فعلی کشور، مخاطره و محیط زیست، فرهنگ مصرف، کار و تولید، قومیت و زبان، رضایتمندی، دینداری، اعتماد، عدالت، قانون‌گرایی، آزادی سیاسی، آزادی‌های اجتماعی فرهنگی و امنیت (اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی)” است. متأسفانه تا کنون و به رغم رونمایی رسمی آن در دی‌ماه سال گذشته و نیز وعده‌های مکرر مسئولین دولت مبنی بر انتشار و در اختیار قرار دادن داده‌های آن از سوی مسئولین سابق وزارت ارشاد، این گزارش به طور رسمی منتشر نشده است و تا کنون بخش‌هایی از آن به صورت غیر رسمی در اختیار عموم قرار گرفته است. انتظار می‌رود مسئولین جدید و آتی این وزارتخانه ضمن برگزاری موج های جدید با فواصل زمانی مناسب، تمامی این سلسله گزارش ها را در کم ترین و مفیدترین زمان ممکن منتشر نمایند.

   طی این سلسله یادداشت‌ها می‌کوشم تا بخش‌ها و نتایج جالب‌تر این پیمایش را در موضوعات گوناگون بیان و تحلیل کنم.

   امیدوارم که مورد توجه علاقه‌مندان قرار گیرد.